Το δικαίωμα των ατόμων με οπτική αναπηρία στην αγορά εργασίας και η συμπερίληψη αυτών σε επικείμενο διαγωνισμό του ΑΣΕΠ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ του Νικόλαου Τσέγκου και της Μαρίας Τσώνη Διϊδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών ΠΑΔΑ-ΑΣΠΑΙΤΕ: Επιστήμες της Αγωγής μέσω Καινοτόμων Τεχνολογιών και Βιοϊατρικών Προσεγγίσεων Μέρος –  1ο

 

ΠΑΔΑ: Σχολή Επιστημών Υγείας και Πρόνοιας Τμήμα Βιοϊατρικών Επιστημών

Σχολή Διοικητικών, Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Αγωγής και Φροντίδας στην Πρώιμη Παιδική Ηλικία

 

ΑΣΠΑΙΤΕ: Παιδαγωγικό τμήμα

 

Διϊδρυματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών

Επιστήμες της Αγωγής μέσω Καινοτόμων Τεχνολογιών και Βιοϊατρικών Προσεγγίσεων

 

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Το δικαίωμα των ατόμων με οπτική αναπηρία στην αγορά εργασίας και η συμπερίληψη αυτών σε επικείμενο διαγωνισμό του ΑΣΕΠ

 

POST GRADUATE THESIS

The right of individuals with visual impairment to the labor market and their inclusion in an upcoming ASEP (Supreme Council for Civil Personnel Selection) competition

 

ΟΝΟΜΑΤΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ/NAME OF STUDENTS

Νικόλαος Τσέγκος, Μαρία Τσώνη

Nikolaos Tsegkos Maria Tsoni

ΟΝΟΜΑ ΕΙΣΗΓΗΤΗ/NAME OF THE SUPERVISOR

Καλλιόπη Κουνενού

Kalliopi Kounenou

ΑΙΓΑΛΕΩ/AIGALEO 2023

 

Επιτροπή εξέτασης

Ημερομηνία εξέτασης: 7/72023

Ονόματα εξεταστών

1ος Εξεταστής   Καλλιόπη Κουνενού

2ος Εξεταστής   Μαρέτα Σιδηροπούλου

 

Δήλωση συγγραφέα μεταπτυχιακής εργασίας

Οι κάτωθι υπογεγραμμένοι Νίκος Τσέγκος του Ιωάννη, με αριθμό μητρώου 21603 φοιτητής και Μαρία Τσώνη του Ιωάννη με αριθμό μητρώου 21606 φοιτήτρια του Διϊδρυματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Παιδαγωγική μέσω Καινοτόμων Τεχνολογιών και Βιοϊατρικών Προσεγγίσεων των Τμημάτων Βιοϊατρικών Επιστημών/ Τμήμα Αγωγής και Φροντίδας στην Πρώιμη Παιδική Ηλικία/Παιδαγωγική τμήμα των Σχολών Επιστημών Υγείας και Πρόνοιας/Σχολή Διοικητικών, Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής και της Ανώτατης Σχολής Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης, δηλώνω ότι:

«Είμαι συγγραφέας αυτής της μεταπτυχιακής εργασίας και ότι κάθε βοήθεια την οποία είχα για την προετοιμασία της, είναι πλήρως αναγνωρισμένη και αναφέρεται στην εργασία. Επίσης, οι όποιες πηγές από τις οποίες έκανα χρήση δεδομένων, ιδεών ή λέξεων, είτε ακριβώς είτε παραφρασμένες, αναφέρονται στο σύνολό τους, με πλήρη αναφορά στους συγγραφείς, τον εκδοτικό οίκο ή το περιοδικό, συμπεριλαμβανομένων και των πηγών που ενδεχομένως χρησιμοποιήθηκαν από το διαδίκτυο. Επίσης, βεβαιώνω ότι αυτή η εργασία έχει συγγραφεί από μένα αποκλειστικά και αποτελεί προϊόν πνευματικής ιδιοκτησίας τόσο δικής μου, όσο και του Ιδρύματος. Παράβαση της ανωτέρω ακαδημαϊκής μου ευθύνης αποτελεί ουσιώδη λόγο για την ανάκληση του πτυχίου μου».

 

Ευχαριστίες

Ολοκληρώνοντας την εργασία, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε την κυρία Καλλιόπη Κουνενού, καθώς και την κυρία Μαρέτα Σιδηροπούλου ως επιβλέπουσες της παρούσας εργασίας, όπου με τις εύστοχες παρατηρήσεις τους επιτεύχθηκε η περάτωση ενός άρτιου αποτελέσματος.

Επίσης, θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον κ. Βαγγέλη Αυγουλά που με την ανάρτηση του ερωτηματολογίου στην ιστοσελίδα του «Με άλλα Μάτια» μας δόθηκε η ευκαιρία να επικοινωνήσουμε με ανθρώπους που συμμετείχαν στην έρευνα.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στους έξι ανθρώπους με οπτική αναπηρία που δέχτηκαν να συμμετάσχουν στην συνέντευξη, μοιράστηκαν μαζί μας προσωπικές εμπειρίες και έτσι, διεξήχθη το ερευνητικό σκέλος της εργασίας.

Ας μην ξεχάσουμε, όμως, να ευχαριστήσουμε και τις οικογένειές μας και τους φίλους μας, που μας στάθηκαν όσο δουλεύαμε την διπλωματική και μας στήριζαν ψυχολογικά σε μια απαιτητική για εμάς περίοδο, βάζοντας ο καθένας το λιθαράκι του.

 

Αφιερώσεις

«Σε όσους δεν σταματούν να προσπαθούν…

…αἰὲν ἀριστεύειν …»

 

Περίληψη

Εισαγωγή: Η ένταξη των ατόμων με αναπηρίες στην αγορά εργασίας αποτελεί μια σημαντική πρόκληση και παράλληλα ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη σύγχρονη κοινωνία. Η παρούσα μεταπτυχιακή διατριβή έχει ως αντικείμενο τη διερεύνηση του θέματος της πιθανής συμμετοχής των ατόμων με οπτική αναπηρία σε διαγωνισμούς του Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (ΑΣΕΠ) ως μέσου για την εξασφάλιση της εργασιακής τους ένταξης. Διερευνάται, αφενός, η στήριξη και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους, και αφετέρου πώς αυτό επηρεάζει την κοινωνικοποίησή τους (World Health Organization, 2011). Η ερευνητική ερώτηση που κινητοποιεί την παρούσα διπλωματική εργασία είναι πολυεπίπεδη και αποσκοπεί στην κατανόηση των πολλαπλών παραγόντων που επηρεάζουν την ενεργό συμμετοχή αυτής της ομάδας στην εργασία και στην κοινωνία γενικότερα. Σημειώνεται ότι, παρά τις προκλήσεις που παρουσιάζονται, τα άτομα με οπτική αναπηρία δικαιούνται της εργασιακής ενσωμάτωσης και έχουν τη δυνατότητα να συμβάλλουν στην κοινωνία σε διάφορους τομείς, όπως τονίζει η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (United Nations, 2006).

Σκοπός: Ο σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει αν λαμβάνουν στήριξη, από ποιον, και τα εμπόδια που συναντούν στην καθημερινή τους ζωή και στην γενικότερη κοινωνικοποίηση. Επίσης, ελέγχει και την πιθανή συμμετοχή των ατόμων με οπτική αναπηρία στους διαγωνισμούς του ΑΣΕΠ, με στόχο την ενσωμάτωσή τους στην αγορά εργασίας. Θα αναλυθούν οι δυσκολίες και οι προκλήσεις που τυχόν αντιμετωπίζουν κατά την διάρκεια αυτής της διαδικασίας και θα εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο αυτές οι εμπειρίες επηρεάζουν την κοινωνικοποίησή τους. Τέλος, η εργασία θα επιδιώξει να προτείνει δυνατές λύσεις και πολιτικές που θα μπορούσαν να βελτιώσουν την κατάσταση και να ενθαρρύνουν την πλήρη και ενεργό συμμετοχή των ατόμων με οπτική αναπηρία στην εργασία και στην κοινωνία γενικότερα.

Μέθοδος: Μέσω ενός ημιδομημένου ερωτηματολογίου θα διερευνηθούν τα παραπάνω ερωτήματα και θα βγουν τα απαραίτητα για την έρευνα συμπεράσματα όσον αφορά την πρόθεση συμμετοχής αλλά και τα εμπόδια που πιθανόν θα συναντήσουν στην διαδικασία αυτή.

Αποτελέσματα: Μέσω της βιβλιογραφικής ανασκόπησης και της καταγραφής των εξαχθέντων δεδομένων της έρευνας, προέκυψαν τα αποτελέσματα της παρούσας εργασίας τα οποία αφορούν στην συμπερίληψη των ατόμων με οπτική αναπηρία σε διαγωνισμούς του ΑΣΕΠ, την κοινωνικοποίησή τους και τη γενικότερη ενσωμάτωση και αξιοποίησή τους ως ενεργό εργατικό δυναμικό της κοινωνίας.

Συμπεράσματα: Πρώτον, σημαντική κρίνεται η αρωγή της οικογένειας και των αρμόδιων σωματείων στην εκμάθηση προς τα άτομα με οπτική αναπηρία των απαραίτητων δεξιοτήτων για την επίτευξη της αυτόνομης διαβίωσής τους. Δεύτερον, σημαντική κρίνεται η ανάληψη δράσης από την πολιτεία μέσω της επένδυσης των απαιτούμενων οικονομικών πόρων και της στελέχωσης και αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού για την παροχή του υλικοτεχνικού εξοπλισμού και των γνώσεων για τη διευκόλυνση των ατόμων με οπτική αναπηρία στη διεκπεραίωση των καθημερινών τους αναγκών. Επίσης, ευθύνη της πολιτείας, αλλά και όλης της κοινωνίας και των ίδιων των σωματείων είναι η καλλιέργεια της παιδείας και της κουλτούρας της ενσυναίσθησης και της αποδοχής της διαφορετικότητας, χωρίς προκαταλήψεις. Τρίτον και σε συνάρτηση με τα προηγούμενα, η χρησιμοποίηση της τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης από πλευράς της πολιτείας μπορεί να συμβάλλει ενεργά στη βελτίωση της καθημερινότητας των ατόμων αυτών. Τέταρτον, εξίσου ευθύνη της πολιτείας είναι η πλήρωση των διαδικαστικών και ουσιαστικών προϋποθέσεων για τη συμμετοχή των ατόμων με οπτική αναπηρία σε επόμενο διαγωνισμό του ΑΣΕΠ που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους προκειμένου να γίνει η συμπερίληψή τους στον εργασιακό χώρο. Κι ακόμη, να γίνουν όλα τα ανωτέρω στο πλαίσιο της διασφάλισης της νομιμότητας και της προάσπισης των συνταγματικών δικαιωμάτων των ατόμων με οπτική αναπηρία ώστε να μειωθούν τα εμπόδια που συναντούν στην καθημερινότητά τους και σε όλους τους τομείς του επιστητού.

 

Λέξεις κλειδιά: οπτική αναπηρία, εργασιακή ένταξη, συμπερίληψη, ΑΣΕΠ, Κοινωνικοποίηση, νομικό πλαίσιο, ρατσισμός, δικαιώματα, ενσυναίσθηση, αποδοχή, διαφορετικότητα.

 

Περιεχόμενα

 

Δήλωση συγγραφέα μεταπτυχιακής εργασίας

Ευχαριστίες

Αφιερώσεις

Περίληψη

Abstract

Πρόλογος

Κεφάλαιο 1 Εννοιολογική αποσαφήνιση

1.1          Αναπηρία

1.2          Το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο για την αναπηρία

1.3          Οπτική αναπηρία

1.4          Ορισμός της τύφλωσης

1.4.1      Νομικός/ιατρικός ορισμός

1.4.2      Εκπαιδευτικός ορισμός

Κεφάλαιο 2. Εκπαίδευση

2.1          Ιστορική αναδρομή

2.1          Ενταξιακή εκπαίδευση

2.2          Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία

2.3          Πρώιμη παρέμβαση

2.4          Κυριαρχία των άλλων αισθήσεων

2.5          Ένταξη των μαθητών με αναπηρία

2.6          Προσαρμοσμένο σχολικό περιβάλλον

2.7          Προϋποθέσεις εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

Κεφάλαιο 3. Εργασία

3.1          Εργασία και αναπηρία

3.2          Διεθνής και ευρωπαϊκή πολιτική για τα Α.με.Α και την εργασία

3.3          Στατιστικά στοιχεία απασχόλησης Α.με.Α

3.4          Στατιστικά στοιχεία ΕΛΣΤΑΤ

3.5          Οι στάσεις των εργοδοτών απέναντι σε εργαζόμενους με οπτική αναπηρία

3.6          Οφέλη από την απασχόληση για τα Άτομα με Ειδικές Ανάγκες

3.7          Αντιμετώπιση Α.με.Α ως εργαζομένων

3.8          Περιορισμοί στην εργασία

3.9          Συμβουλευτική και επαγγελματικός προσανατολισμός για Α.με.Α

Κεφάλαιο 4. Κοινωνικοποίηση

4.1          Κοινωνικοποίηση παιδιών

4.2          Η κοινωνικοποίηση ενηλίκων

4.3          Κοινωνικοποίηση ατόμων με αναπηρία

4.4          Η κοινωνικοποίηση σε περίοδο Covid

4.5          Κέντρα στήριξης

4.6          Κοινωνικές στάσεις

4.7          Κοινωνικός αποκλεισμός

4.8          Κοινωνικά δίκτυα

Κεφάλαιο 5.Μεθοδολογία της έρευνας

5.1          Είδος της έρευνας

5.2          Σκοπός και στόχοι της έρευνας

5.3          Πεδίο μελέτης

5.4          Ορισμός δείγματος

5.5          Ερευνητικά εργαλεία

5.6          Τεχνικές συλλογής πληροφοριών

5.7          Ανάλυση αποτελεσμάτων

5.8          Εκτίμηση δυσκολιών

5.9          Ηθικά ζητήματα

Κεφάλαιο 6 Ανάλυση Έρευνας

6.1          Δημογραφικά στοιχεία της έρευνας

6.2          Ανάλυση αποτελεσμάτων

6.3          Συμπεράσματα

6.4          Προτάσεις για μελλοντική έρευνα

Βιβλιογραφία

Πηγές Εικόνων

Παραρτήματα

Παράρτημα 1: Ενημερωτικό σημείωμα

Παράρτημα 2 Ερωτηματολόγιο

 

Πρόλογος

Η συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρίες στον τομέα της εργασίας είναι τόσο σπουδαίος αλλά και ταυτόχρονα δύσκολος στόχος, όχι όμως ανέφικτος ή ουτοπικός. Η μη ένταξή τους επιφέρει αρνητικές επιδράσεις όχι μόνο στο εισόδημα και την κοινωνικοποίησή τους, αλλά και στην αποδοχή του ίδιου τους του εαυτού (J, 1993) (Becker, 2003) . Η αναπηρία στις μέρες μας δεν είναι δυνατόν να επηρεάζει την εργασία και την κοινωνική τους ενσωμάτωση (Stankova, 2010). Ως βασικό τους δικαίωμα αναφέρεται στην διακήρυξη του ΟΗΕ η συμμετοχή τους σε εμπορικές ενώσεις, στην ασφάλιση αλλά και στην διατήρηση εργασίας (ΟΗΕ, 2006). (Νόμος, 2008) Το 2008 με τον Ν.3699/2008 (Νόμος, 2008) ψηφίστηκε για τη συμμετοχή τους σε δημόσιες υπηρεσίες πως είναι απαραίτητη η συμμετοχή στην Ειδική Αγωγή. Μόλις τον Φεβρουάριο του 2023 υπογράφηκε σύμβαση συνεργασίας μεταξύ του Ανώτατου Συμβουλίου Επιλογής Προσωπικού (AΣΕΠ) και του Κέντρου Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών (ΚΕΑΤ, 2023) με στόχο την προσαρμογή των θεμάτων του πανελλήνιου διαγωνισμού (Πρόσκληση-Προκήρυξη 2Γ/2022), ο οποίος έλαβε χώρα το Σάββατο 4 Μαρτίου 2023 (Ν.5023/2023) (Νόμος, Νομική Βάση Δεδομένων , 2023) προκειμένου να δοθεί πρόσβαση συμμετοχής στον εν λόγω διαγωνισμό στα άτομα εκείνα που έχουν οπτική αναπηρία.

Η αφορμή για την ενασχόλησή μας με την συγκεκριμένη ομάδα ατόμων που διακρίνονται από οπτική αναπηρία έγινε έπειτα από την παρακολούθηση του συνόλου των μαθημάτων του μεταπτυχιακού, τα οποία μας ευαισθητοποίησαν και μας ενεργοποίησαν τις “συνάψεις” με αποτέλεσμα να ενισχυθεί η ιδέα της συμπερίληψης, κάτι πρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδομένα.

Η παρούσα διπλωματική εργασία αποτελεί μία μελέτη που εστιάζει στην εργασιακή συμπερίληψη ατόμων με οπτική αναπηρία και στην γενικότερη ένταξή τους. Συγκεκριμένα, θα δοθεί έμφαση στην στάση που υιοθετούν οι εργοδότες απέναντι σε άτομα με πρόβλημα όρασης. Ταυτόχρονα, θα γίνει αναδρομή στην συμπερίληψή τους στην εκπαίδευση, καθώς είναι σημαντική τόσο η κατάκτηση των απαραίτητων γνώσεων, όσο και η κοινωνική αλλά και συναισθηματική ενσωμάτωσή τους με απώτερο σκοπό την μελλοντική τους αυτονομία (Εθνική Συνομοσπονδία ατόμων με αναπηρία, 2003).

Συνεπώς, σκοπός της συγκεκριμένης μελέτης είναι να διερευνηθεί ο ρόλος της εργασίας στα άτομα με οπτική αναπηρία και πώς αυτό επηρεάζει τις ζωές τους, και συνακολούθως, αν βιώνουν κοινωνικό και επαγγελματικό αποκλεισμό. Για το λόγο αυτό, η συγκεκριμένη διπλωματική είναι χωρισμένη σε δύο μέρη, αφενός το πρώτο μέρος όπου παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο και αφετέρου το δεύτερο όπου γίνεται ανάλυση του ερευνητικού σκέλους. Για το ερευνητικό κομμάτι επιλέχθηκε η ποιοτική έρευνα και η μέθοδος των συνεντεύξεων με ημιδομημένα ερωτηματολόγια. Η επιλογή έγινε με σκοπό να καταγράψουμε εμπειρίες, να συλλέξουμε απόψεις και να αποτυπώσουμε συναισθήματα. (Παπαϊωάννου, 2003)