ΕΘΝΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΤΥΦΛΩΝ

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ – ΠΟΡΙΣΜΑ: Προσκόμματα στην εκπαιδευτική ένταξη μαθητριών και μαθητών με αναπηρία ή /και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες – Μέρος 3ο

Σεπ 27, 2022 | Διακηρύξεις - Εκθέσεις, ΕΟΤ

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ – ΠΟΡΙΣΜΑ: Προσκόμματα στην εκπαιδευτική ένταξη μαθητριών και μαθητών με αναπηρία ή /και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες – Μέρος 3ο

 

ΣΤ. Συμπεράσματα

 

Από την παρούσα έρευνα και την συνολική ενασχόληση του Συνηγόρου με το θέμα επί σειρά ετών, προκύπτει ότι, παρά την ρητή πρόβλεψη ότι «η ΕΑΕ, όπως και η γενική εκπαίδευση, είναι υποχρεωτική και λειτουργεί ως αναπόσπαστο τμήμα της ενιαίας δημόσιας και δωρεάν εκπαίδευσης»(27), αυτή εξακολουθεί να μην τυγχάνει της δέουσας και ανάλογης με τη γενική εκπαίδευση σημασίας από τη πολιτεία. Η αντίληψη αυτή αποτυπώνεται, μεταξύ άλλων:

–              Στην χρόνια μη διασφάλιση και συχνά ανεπάρκεια των διατιθέμενων πόρων για την κάλυψη παγίων, διαπιστωμένων αναγκών.

–              Στον ιδιαίτερα σημαντικό βαθμό εξάρτησης της ΕΑΕ από την πρόσληψη αναπληρωτών (ΕΠ, ΕΕΠ και ΕΒΠ) σε σύγκριση με τη γενική εκπαίδευση, παρά την πραγματοποίηση κατά τα τελευταία έτη κάποιων προσλήψεων μόνιμου προσωπικού για την κάλυψη οργανικών θέσεων, και

–              Στην χρηματοδότηση της ΕΑΕ πρωτίστως μέσω προγραμμάτων ΕΣΠΑ και σε πολύ μικρότερο βαθμό από τον τακτικό προϋπολογισμό.

Επακόλουθο των παραπάνω είναι, μεταξύ άλλων, τα πάγια ελλείμματα που διαπιστώνονται στην εφαρμογή των θεσμοθετημένων ειδικών μέτρων εκπαιδευτικής ή εξατομικευμένης υποστήριξης για την ένταξη και φοίτηση των μαθητών/τριών με αναπηρία/ε.ε.α. στο γενικό σχολείο.

Συνοψίζοντας, ο Συνήγορος διαπιστώνει ότι η ισχύουσα νομοθεσία για την εκπαίδευση των μαθητών/τριών με αναπηρία/ε.ε.α. εφαρμόζεται μόνο μερικώς όσον αφορά στην υλοποίηση των προβλεπόμενων ειδικών μέτρων υποστήριξης της φοίτησης τους σε γενικά σχολεία (παράλληλη στήριξη, φοίτηση σε ΤΕ, στήριξη από ΕΒΠ ή σχολικό νοσηλευτή), ενώ παραβλέπεται ή υποβαθμίζεται το γεγονός ότι η θέσπιση νομοθεσίας που κατοχυρώνει το δικαίωμα συνεκπαίδευσης συνεπάγεται την υποχρέωση της πολιτείας να διασφαλίσει τους πόρους, το ανθρώπινο δυναμικό και όλα τα αναγκαία μέσα για την υλοποίηση των σχετικών προβλέψεων.

Περαιτέρω, η διαδικασία και τα κριτήρια ιεράρχησης των αιτημάτων εξειδικευμένης υποστήριξης, βάσει των παραπάνω αναφερόμενων διατάξεων, εγείρουν ζητήματα νομιμότητας, διαφάνειας και διακρίσεων – είτε δίδεται προτεραιότητα σε κάποιους μαθητές/τριες έναντι άλλων είτε, ιδίως όσον αφορά στην παροχή παράλληλης στήριξης, το ωράριο των εκπαιδευτικών μοιράζεται μεταξύ περισσότερων μαθητών/τριών – δεδομένου ότι το δικαίωμα των παιδιών με αναπηρία/ε.ε.α. στην εκπαίδευση και τη μη διάκριση, όπως προκύπτει από την ΔΣΔΠ, την ΣΔΑΑ και την ειδική εθνική νομοθεσία για την ΕΑΕ, επιβάλλει την άνευ άλλων προϋποθέσεων διασφάλιση των θεσμοθετημένων μέτρων εκπαιδευτικής υποστήριξης στις περιπτώσεις όπου αυτή κρίνεται αναγκαία.

Ενόψει των παραπάνω, ο Συνήγορος επισημαίνει εκ νέου την υποχρέωση της πολιτείας να προβεί σε συνολικό σχεδιασμό για την ανεύρεση μόνιμων και ουσιαστικών λύσεων.

 

Ζ. Προτάσεις

 

Ο Συνήγορος, καταρχήν, επαναλαμβάνει την πάγια θέση που έχει διατυπώσει και σε προηγούμενο σχετικό Πόρισμα (28) ότι η ΕΑΕ, ως αναπόσπαστο μέρος της δημόσιας υποχρεωτικής εκπαίδευσης, επιβάλλεται να είναι ενταγμένη στον τακτικό κρατικό προϋπολογισμό ισότιμα με την γενική εκπαίδευση, ανεξάρτητα από την συμπληρωματική αξιοποίηση προγραμμάτων ΕΣΠΑ για τη διασφάλιση επιπλέον πόρων. Στο πλαίσιο αυτό, η πολιτεία οφείλει να διασφαλίζει εγκαίρως, δηλαδή μέχρι την έναρξη κάθε σχολικού έτους, την αναγκαία χρηματοδότηση για την πλήρη κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών όλων των μαθητών/τριών με αναπηρία/ε.ε.α., συμπεριλαμβανομένης της υλοποίησης των προβλεπόμενων στο άρθρο 6 ν. 3699/2008 μέτρων υποστήριξης της φοίτησής τους στο γενικό σχολείο, κατ’ αντιστοιχία με τη μέριμνα που λαμβάνεται για την κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών των λοιπών μαθητών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ανάγκες αυτές είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος γνωστές και καταγεγραμμένες από το προηγούμενο σχολικό έτος (με εξαίρεση τις περιπτώσεις μαθητών που αξιολογούνται για πρώτη φορά), ο έγκαιρος προγραμματισμός, παράλληλα με τον προγραμματισμό για την γενική εκπαίδευση, δεν είναι ανέφικτος. Το ίδιο ισχύει και για τη στήριξη μαθητών/τριών με αναπηρία ή με σοβαρά προβλήματα υγείας από ΕΒΠ ή Σχολικό Νοσηλευτή, όπου απαιτείται, στο βαθμό που αυτό σχετίζεται με την διάθεση επαρκών πιστώσεων για την κάλυψη των σχετικών αιτημάτων.

Επιπλέον, ο Συνήγορος προτείνει:

–              Ως προς τη διαδικασία των προσλήψεων αναπληρωτών (ΕΠ, ΕΕΠ, ΕΒΠ) για την κάλυψη των αναγκών της ΕΑΕ, τη διασφάλιση συνέχειας και σταθερότητας στην υποστήριξη των ενδιαφερόμενων μαθητών/τριών στα γενικά σχολεία και στη στελέχωση των ΣΜΕΑΕ (μέχρι να διασφαλιστεί η πλήρης στελέχωσή τους με μόνιμο προσωπικό), και την απλούστευση των σχετικών διοικητικών διαδικασιών και την αποφυγή των καθυστερήσεων που αυτές συνεπάγονται.

–              Ως προς την επιλογή και τοποθέτηση αναπληρωτών εκπαιδευτικών ΕΑΕ ή ΕΒΠ, την θέσπιση διαδικασιών που να διασφαλίζουν ότι οι εκπαιδευτικές ανάγκες και το συμφέρον των ενδιαφερόμενων παιδιών λαμβάνονται υπόψη, σε κάθε περίπτωση, κατά προτεραιότητα και κατά το μέγιστο δυνατό. Οι προβλέψεις αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν την επιλογή κατά προτεραιότητα εκπαιδευτικών ΕΑΕ που διαθέτουν εξειδίκευση ή έχουν λάβει επιμόρφωση αντίστοιχη με τις ε.ε.α ενός μαθητή, και τη συνέχιση, όπου είναι εφικτό, της παροχής παράλληλης στήριξης ή στήριξης από ΕΒΠ, από τον ίδιο αναπληρωτή, ιδίως σε περιπτώσεις όπου η συγκεκριμένη προσωπική σχέση υπήρξε αποδεδειγμένα θετική για το συγκεκριμένο παιδί, ή όπου η διασφάλιση συνέχειας και η αποφυγή της εναλλαγής προσώπων κρίνεται ως ιδιαίτερα σημαντική, λόγω της φύσης των ειδικών εκπαιδευτικών του αναγκών ή της αναπηρίας.

–              Ως προς την διασφάλιση της ποιότητας στην παροχή παράλληλης στήριξης, την καθιέρωση συνεχιζόμενης και εξειδικευμένης επιμόρφωσης, εποπτείας, υποστήριξης και αξιολόγησης των αναπληρωτών εκπαιδευτικών.

–              Ως προς τη σταθερότητα της παροχής της εκπαιδευτικής ή άλλης ειδικής υποστήριξης τη θεσμική και πραγματική διασφάλιση της αντικατάστασης των αναπληρωτών, οι οποίοι αποχωρούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, σε κάθε περίπτωση ώστε να μην διακόπτεται η ειδική υποστήριξη και να μην παραβιάζεται στην πράξη το δικαίωμα στην εκπαίδευση του μαθητή με αναπηρία/ε.ε.α .

Όσον αφορά το πρόβλημα της έλλειψης υποψηφίων νοσηλευτών και, σε μικρότερο βαθμό, ΕΒΠ για την κάλυψη των κενών, ανεξαρτήτως της ύπαρξης πιστώσεων, βάσει των στοιχείων που εστάλησαν στην Αρχή από το Αυτοτελές Τμήμα ΕΕΠ-ΕΒΠ, η σταδιακή ενεργοποίηση διαδικασιών για ειδικές προσκλήσεις και άλλες εναλλακτικές, παρέχουν λύση σε μερικές μόνο περιπτώσεις και με καθυστέρηση, δεδομένου, ότι οι διαδικασίες αυτές εκτείνονται στο μεγαλύτερο μέρος του σχολικού έτους. Κατά συνέπεια, λαμβάνοντας υπόψη ότι το πρόβλημα της έλλειψης υποψηφίων είναι ήδη γνωστό και τείνει να επιδεινώνεται βάσει των στοιχείων των τελευταίων ετών, ο Συνήγορος προτείνει:

–              Την θέσπιση των αναγκαίων μέτρων για την έγκαιρη ενεργοποίηση (προ της έναρξης του σχολικού έτους) των διαδικασιών για τη διενέργεια ειδικών προσκλήσεων.

–              Την επέκταση της δυνατότητας διενέργειας προσκλήσεων για προσλήψεις αναπληρωτών ΕΕΠ-ΕΒΠ σε τοπικό επίπεδο από τις Διευθύνσεις Εκπαίδευσης, για την μεγιστοποίηση της πιθανότητας κάλυψης των αναγκών των ενδιαφερόμενων παιδιών, κατά την έναρξη του σχολικού έτους.

–              Την εισαγωγή πρόβλεψης για την δυνατότητα χορήγησης ειδικής οικονομικής ενίσχυσης-αποζημίωσης μέσω voucher στις οικογένειες των ενδιαφερόμενων μαθητών, για την κάλυψη του κόστους υποστήριξης τους στο σχολείο από πρόσωπο επιλογής τους, σε περίπτωση αδυναμίας εύρεσης άλλης λύσης από τις αρμόδιες υπηρεσίες της εκπαίδευσης. Σημειώνεται, παράλληλα με την επίσπευση των παραπάνω διαδικασιών για την εύρεση και πρόσληψη αναπληρωτών ΕΒΠ ή Σχολικών Νοσηλευτών, η εν λόγω παροχή θα πρέπει να καταβάλλεται σε εύλογο χρονικό διάστημα από την έναρξη του σχολικού έτους για την αποφυγή της εκκρεμότητας και αναμονής που συχνά εκτείνεται κατά τη διάρκειά του προκαλώντας έντονη και παρατεταμένη αναστάτωση στα ενδιαφερόμενα παιδιά και τις οικογένειες τους.

Περαιτέρω, ως προς το υπό εξέταση, σύμφωνα με ενημέρωση της Αρχής, ενδεχόμενο ορισμού «σχολείων αναφοράς» ανά Διεύθυνση Εκπαίδευσης, όπου θα τοποθετείται Σχολικός Νοσηλευτής και θα εγγράφονται οι μαθητές/τριες όμορων περιοχών που χρήζουν εξειδικευμένης υποστήριξης, εκτιμάται ότι, μολονότι μπορεί να θεωρηθεί ως μια λύση ανάγκης σε περίπτωση απουσίας άλλης λύσης, τυχόν εφαρμογή της θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη,

(α) τον κίνδυνο υπονόμευσης του κατοχυρωμένου δικαιώματος των μαθητών με αναπηρία/ε.ε.α. (στην περίπτωση αυτή, με σοβαρά προβλήματα υγείας) σε εξειδικευμένη υποστήριξη στο γενικό σχολείο και ένταξής τους σε αυτό ισότιμα με τους λοιπούς μαθητές, και συγκέντρωση σε κάποιες σχολικές μονάδες μεγάλου αριθμού παιδιών με προβλήματα υγείας, και δυνάμει «γκετοποίησής» τους,

(β) την απόσταση και τα γεωγραφικά δεδομένα των κατά τόπους «σχολείων αναφοράς» από την περιοχή κατοικίας των ενδιαφερόμενων μαθητών/ τριών, οι οποίοι δεν θα πρέπει να υποβάλλονται σε υπέρμετρη ταλαιπωρία, λόγω της μετακίνησης,

(γ) την πρόβλεψη για διασφάλιση της μεταφοράς των παιδιών, όπου απαιτείται,

(δ) τη διασφάλιση ότι, εφόσον οριστούν τέτοιες σχολικές μονάδες, σε αυτές θα υπάρχει νοσηλευτής σε μόνιμη και σταθερή βάση, δεδομένου ότι σε καμία περίπτωση δεν είναι επιθυμητή τυχόν μετεγγραφή των ενδιαφερόμενων παιδιών σε άλλη σχολική μονάδα κάθε έτος, με γνώμονα την τοποθέτηση σε αυτήν αναπληρωτή Σχολικού Νοσηλευτή.

Τέλος, ο Συνήγορος επισημαίνει την ανάγκη θέσπισης ενός κατάλληλου θεσμικού πλαισίου για τη διασφάλιση της παροχής έκτακτων πρώτων βοηθειών σε όλες τις σχολικές μονάδες γενικής εκπαίδευσης αλλά και σε ΣΜΕΑΕ. Η απουσία σχετικών προβλέψεων είναι αισθητή στην μεγάλη πλειονότητα των σχολικών μονάδων, με εξαίρεση εκείνες όπου υπάρχει τοποθετημένος Σχολικός Νοσηλευτής για παροχή εξειδικευμένης υποστήριξης ο οποίος, σύμφωνα με τις προβλέψεις της υπ’ αρ. 44841/Δ3/26-04-22 ΚΥΑ «υποστηρίζει όλους τους/τις μαθητές /τριες της σχολικής μονάδας τοποθέτησής του, όπως και τυχόν συστεγαζόμενης». Κατά συνέπεια, μέχρι να καταστεί εφικτή η παρουσία νοσηλευτή στο σύνολο των σχολικών μονάδων, ο Συνήγορος προτείνει την εισαγωγή διατάξεων για την εκπαίδευση ορισμένων τουλάχιστον εκπαιδευτικών ανά σχολείο σε παροχή πρώτων βοηθειών, για συμβάντα, τα οποία, σύμφωνα με τα γενικά παραδεκτά επιστημονικά δεδομένα, απαιτούν εκτάκτως και επειγόντως την παροχή πρώτης βοήθειας σε άμεσο χρόνο, προκειμένου να μην τεθεί σε κίνδυνο η ζωή ή χειροτερεύσει η υγεία του μαθητή, για τα οποία δεν υφίσταται χρόνος για αναμονή του ΕΚΑΒ, και απαιτούν γνώσεις βασικής υποστήριξης της ζωής (BLS Basic Life Support), όπως η αντιμετώπιση κρίσης υπογλυκαιμίας ή επιληψίας ή αλλεργικού σοκ ή πνιγμού ή η καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση (ΚαρΠΑ). Πέραν της ουσιώδους σημασίας του για την προστασία της υγείας και της ζωής όλων των μαθητών/τριών στον χώρο του σχολείου, μπορεί να συνδράμει στη μείωση των αιτημάτων εξειδικευμένης υποστήριξης για μαθητές με προβλήματα υγείας που καθιστούν αναγκαία τη συνδρομή σε τακτική βάση (π.χ. για την τυχόν χορήγηση τακτικής ή έκτακτης φαρμακευτικής αγωγής κλπ) ή την παρέμβαση ενήλικα (χωρίς εξειδικευμένες γνώσεις νοσηλευτικής) σε σπάνιες και εξαιρετικές περιπτώσεις, η οποία δεν τους παρέχεται υπό τις ισχύουσες συνθήκες.

Σε συνέχεια των ανωτέρω διαπιστώσεων και προτάσεων εκ μέρους της Αρχής, παρακαλούμε για τις ενέργειές σας και για την λήψη όλων των αναγκαίων θεσμικών και ουσιαστικών μέτρων, με στόχο την εξασφάλιση της πρόσβασης των παιδιών με αναπηρίες ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στην εκπαίδευση και της ισότιμης συμμετοχής και ένταξής τους στη σχολική κοινότητα.

 

28 «Προβλήματα στην υλοποίηση του δικαιώματος στην εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (Νοέμβριος 2015)

27 Ν. 3699/08, άρθρο 2, παρ. 1

Μετάβαση στο περιεχόμενο