ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ: ΟΔΗΓΟΣ ΓΙΑ ΔΗΜΟΣΙΟΥΣ ΥΠΑΛΛΗΛΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗ ΕΥΑΛΩΤΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ – Μέρος 1ο
ΑΤΌΜΑ ΜΕ ΑΝΑΠΗΡΙΑ
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΌΥΜΕ
Σύμφωνα με το άρθρο 1 της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία:
«Στα άτομα με αναπηρία συμπεριλαμβάνονται άτομα με μακροχρόνιες σωματικές, νοητικές, πνευματικές ή αισθητηριακές βλάβες, οι οποίες σε αλληλεπίδραση με διάφορα εμπόδια δύνανται να παρεμποδίσουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία σε ίση βάση με τους άλλους».
Ή Σύμβαση του Ό.Ή.Ε. για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία αποτελεί ορόσημο στην προσπάθεια προώθησης, προστασίας και διασφάλισης της πλήρους και ομοιόμορφης εφαρμογής των δικαιωμάτων και ελευθεριών τους. Κυρώθηκε από την Ελλάδα με τον ν. 4074/2012 και αποτελεί έκτοτε εθνικό δίκαιο.
https://amea.gov.gr/legislation/1/750
Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία12:
«Ως «Άτομα με Αναπηρίες (ΑμεΑ)» νοούνται τα άτομα με μακροχρόνιες σωματικές, ψυχικές, διανοητικές ή αισθητηριακές δυσχέρειες, οι οποίες σε αλληλεπίδραση με διάφορα εμπόδια, ιδίως θεσμικά, περιβαλλοντικά ή εμπόδια κοινωνικής συμπεριφοράς, δύναται να παρεμποδίσουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή των ατόμων αυτών στην κοινωνία σε ίση βάση με τους άλλους».
Τα άτομα με οποιαδήποτε μορφή αναπηρίας (σωματική, ψυχική, διανοητική, αισθητηριακή, κ.ά.) περιλαμβάνονται στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες13.
Ή αναπηρία με αριθμούς:
Παγκοσμίως: Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι 1,3 δισεκατομμύρια το ένα έκτο του παγκόσμιου πληθυσμού ζουν με σοβαρή αναπηρία14.
Στην Ευρώπη: Ο αριθμός των ατόμων με αναπηρία και χρόνιες παθήσεις εκτιμάται σε 92 εκατομμύρια, ή 24,9% του γενικού πληθυσμού (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023b). Τα ηλικιωμένα άτομα με αναπηρία αντιπροσωπεύουν το 48,6 % του γενικού πληθυσμού με αναπηρία. Σε έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (2023) το 2020 στις χώρες της ΕΕ περίπου το 27,2 % των γυναικών ηλικίας 16 ετών και άνω δήλωσαν αναπηρία (περιορισμός δραστηριοτήτων) σε σύγκριση με το 22,4 % των ανδρών της ίδιας ηλικιακής ομάδας15.
Στην Ελλάδα: Ένας στους τέσσερις ανθρώπους στην Ελλάδα (24,3%) δηλώνει ότι αισθάνθηκε «σοβαρά περιορισμένος» (10,2%) ή «μέτρια περιορισμένος» (14,1%) στην εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων τουλάχιστον τους τελευταίους έξι μήνες λόγω προβλημάτων υγείας, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τα άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών ξεπερνά το 60% (Προεδρία της Κυβέρνησης της Ελλάδας, 2024). Για τους Έλληνες, ηλικίας άνω των 16 ετών και πάνω από το 25% είναι γυναίκες που παρουσιάζουν αναπηρία και περίπου το 22% είναι άνδρες16.
Ειδικά η ψυχική υγεία στην Ελλάδα
Η ψυχική υγεία στην Ελλάδα αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις, με αυξανόμενες ανάγκες και περιορισμένους πόρους.
Πριν από την πανδημία COVID-19, περίπου ένας στους πέντε Έλληνες αντιμετώπιζε πρόβλημα ψυχικής υγείας, με υψηλότερα ποσοστά μεταξύ των γυναικών και των ατόμων με χαμηλότερο εισόδημα.
◀ Το 2023, έρευνα για την ψυχική υγεία των εργαζομένων στην Ελλάδα κατέδειξε αυξημένες ενδείξεις κατάθλιψης, άγχους και θυμού, ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών και των νέων.
Υπηρεσίες και Χρηματοδότηση
◀ Η Ελλάδα κατατάσσεται μεταξύ των τελευταίων χωρών της ΕΕ όσον αφορά τις δαπάνες για υπηρεσίες ψυχικής υγείας, με ποσοστό μόλις 1,7% των συνολικών δαπανών υγείας, έναντι 4,9% του μέσου όρου της ΕΕ.
◀ Το μεγαλύτερο μέρος των ιδιωτικών δαπανών για ψυχική υγεία στην Ελλάδα προέρχεται από άμεσες ιδιωτικές πληρωμές, ποσοστό που υπερβαίνει κατά πολύ τον μέσο όρο της ΕΕ.
Η ψυχική υγεία στην Ελλάδα απαιτεί άμεση και συντονισμένη δράση, με έμφαση στην ενίσχυση των υπηρεσιών, την αύξηση της χρηματοδότησης και την ευαισθητοποίηση του κοινού.
ΤΑ ΑΤΌΜΑ ΜΕ ΑΝΑΠΉΡΙΑ ΣΥΝΑΝΤΌΥΝ ΣΥΝΕΧΩΣ
Φυσικά εμπόδια τα οποία δυσχεραίνουν την κινητικότητά τους ή την πρόσβασή τους σε έναν τόπο,
Π.χ. σκαλοπάτια και κράσπεδα που εμποδίζουν την είσοδο σε κτίριο ή τη χρήση πεζοδρομίου, στενοί διάδρομοι, γκισέ πολύ ψηλά, πόμολα δύσκολα στην χρήση. Τα φυσικά εμπόδια μπορεί να δυσκολεύουν όχι μόνο την πρόσβαση αλλά και την εξυπηρέτηση σε δημόσιες υπηρεσίες (ενδεικτικά, σε υπηρεσία δημόσιας υγείας, το ύψος μηχανήματος μαστογραφίας που απαιτεί από γυναίκα με κινητική αναπηρία να στέκεται όρθια, ενώ η ίδια είναι σε αμαξίδιο).
Κοινωνικά και συμπεριφορικά εμπόδια που περιλαμβάνουν τα στερεότυπα, το στίγμα, τις προκαταλήψεις και τις διακρίσεις από τα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας.
Εμπόδια επικοινωνίας, φυσικής, γραπτής, ηλεκτρονικής, ψηφιακής που βιώνουν κυρίως τα άτομα με λειτουργικά και κινητικά προβλήματα,
ενδεικτικά, γραπτά μηνύματα που τα άτομα με προβλήματα όρασης μπορεί να μην είναι σε θέση να λάβουν, χρήση «τεχνικής γλώσσας», μακρών προτάσεων και λέξεων με πολλές συλλαβές που μπορεί να αποτελούν εμπόδιο για τα άτομα με γνωστικές διαταραχές, ιστοσελίδες που δεν υποστηρίζουν λογισμικό αναγνώστη οθόνης, πολύ μικρά γράμματα σε έντυπα, μη καθαρά/εύληπτα σχήματα/σύμβολα σε ταμπέλες/πινακίδες κ.ά.
Νομικά εμπόδια, τα οποία σχετίζονται με τη μη εφαρμογή των υφιστάμενων νόμων και κανονισμών που απαιτούν τα προγράμματα και οι δραστηριότητες να είναι προσβάσιμα στα άτομα με αναπηρία.
Εμπόδια κατά την εφαρμογή δημόσιων πολιτικών, όταν στο στάδιο του σχεδιασμού τους δεν είχαν ληφθεί υπόψη οι ανάγκες των ατόμων με αναπηρία,
π.χ. προγράμματα για την παιδεία, την εκκένωση περιοχών μετά από φυσικές καταστροφές, την πρόσβαση σε πολιτιστικούς χώρους από άτομα με κινητική αναπηρία, τη χρήση εξοπλισμού σε διάφορα προγράμματα παροχής υπηρεσιών υγείας, κ.ά.
Όλα τα παραπάνω εμπόδια μπορούν να οδηγήσουν τα άτομα με αναπηρία σε κοινωνική απομόνωση, στιγματισμό, αποκλεισμό, ανεργία και σε στέρηση θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων.
Πολλά από τα εμπόδια αλλά και τα μέτρα που λαμβάνονται για την προσβασιμότητα και την εξυπηρέτηση των ατόμων με αναπηρία διευκολύνουν και τα εν γένει εμποδιζόμενα άτομα (όπως άτομα μεγάλης ηλικίας, ή άτομα με προσωρινούς τραυματισμούς κ.λπ.).
ΘΥΜΌΜΑΣΤΕ ΌΤΙ
Τα εμπόδια, οι διακρίσεις και τα στερεότυπα λόγω αναπηρίας αποτελούν ιδιαίτερα σημαντικές προκλήσεις και γίνονται ακόμα πιο εμφανή, όταν τα άτομα με αναπηρία αλληλεπιδρούν με υπηρεσίες του δημόσιου τομέα.
Οι εξυπηρετούμενοι/ες μπορεί να εμπίπτουν σε περισσότερες από μία κατηγορίες αναπηρίας αλλά και ευαλωτότητας (π.χ. πρόσφυγας και αναπηρία, ηλικιωμένοι και αναπηρία κ.λπ.).
Καθώς οι αναπηρίες και τα προβλήματα υγείας αυξάνονται με την ηλικία, τα άτομα 65 ετών και άνω επισκέπτονται τις δημόσιες υπηρεσίες, ιδίως αυτές που εντάσσονται στον τομέα της υγείας, με μεγαλύτερη συχνότητα, τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές.
Είναι επομένως απαραίτητη η συνδρομή μας, τόσο κατά την πρόσβαση στις υπηρεσίες μας, όσο και κατά τη διεκπεραίωση των υποθέσεών τους.
Δικτυωνόμαστε και διατηρούμε συνεχή και ανοιχτή επικοινωνία με την Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.μεΑ.) και τους φορείς της κοινωνίας των πολιτών. Εμπλέκουμε τα ίδια τα άτομα με αναπηρία στην προσπάθεια βελτίωσης των διοικητικών υπηρεσιών.
ΠΡΌΣΒΑΣΉ
ΔΙΑΣΦΑΛΙΖΌΥΜΕ, ΚΑΤΑ ΤΌΝ ΛΌΓΌ ΤΩΝ ΑΡΜΌΔΙΌΤΉΤΩΝ ΜΑΣ, ΑΝΕΜΠΌΔΙΣΤΉ ΠΡΌΣΒΑΣΉ ΣΤΉΝ ΥΠΉΡΕΣΙΑ ΜΑΣ
Εξίσου κρίσιμη με την ορθή εξυπηρέτηση των πολιτών με αναπηρία και τη διεκπεραίωση των αιτημάτων τους από τη δημόσια διοίκηση, είναι η διασφάλιση της ανεμπόδιστης πρόσβασής τους στον ίδιο τον χώρο της αρμόδιας υπηρεσίας.
Δεδομένου ότι οι αναπηρίες είναι πολλών ειδών (κινητικές, ασθητηριακές, διανοητικές, ψυχικές αλλά και συνδυασμός αυτών, η λεγόμενη πολυαναπηρία), η προσβασιμότητα πρέπει να κατανοηθεί ως μία αλυσίδα που η παραμικρή ασυνέχεια την ακυρώνει.
Πρόσβαση στους εξωτερικούς χώρους
Παρέχουμε σαφείς οδηγίες, διαθέσιμες στην επίσημη ιστοσελίδα της υπηρεσίας, σχετικά με το δρομολόγιο που πρέπει να ακολουθήσουν τα άτομα με αναπηρία και γενικά οι ευάλωτοι πολίτες για να έχουν πρόσβαση. Υποδεικνύουμε τις διαθέσιμες επιλογές μετακίνησης με τα δημόσια μέσα μαζικής μεταφοράς (πλησιέστεροι σταθμοί μετρό και στάσεις λεωφορείων) και με ιδιωτικό μέσο, ώστε να διασφαλίζεται η ικανότητά τους να μετακινούνται αυτόνομα.
Φροντίζουμε για την τήρηση των προϋποθέσεων ώστε να είναι προσβάσιμος ο περιβάλλων την υπηρεσία χώρος.
Μεριμνούμε ώστε να υπάρχουν επαρκείς χώροι στάθμευσης για άτομα με αναπηρία (περίπου το 5% των συνολικά προβλεπόμενων χώρων στάθμευσης), σωστά διαστασιολογημένοι, με οριζόντια και κάθετη σήμανση, κοντά στην είσοδο του κτιρίου.
Διασφαλίζουμε εξίσου προσβάσιμη συνέχεια μέχρι την είσοδο του κτιρίου με ειδική μέριμνα για τα άτομα με περιορισμένη όραση ή καθόλου όραση, όπως πρόβλεψη για όδευση τυφλών.
Αν στην είσοδο υπάρχουν σκαλοπάτια, πρέπει να συνυπάρχει και ράμπα, επίσης σωστά διαστασιολογημένη και με σωστή κλίση, με προστατευτικά κιγκλιδώματα και χειρολισθήρες στα δύσκολα σημεία.
Προσβασιμότητα εντός της υπηρεσίας
Για τη μετακίνηση μεταξύ των ορόφων, ο ανελκυστήρας πρέπει να έχει τις σωστές διαστάσεις ώστε να είναι εφικτή η είσοδος αμαξιδίου. Πρέπει επίσης να υπάρχει επαρκής χώρος και για τον/την συνοδό του μετακινούμενου ατόμου.
Προνοούμε ώστε εντός των χώρων να γίνεται χρήση αντιολισθητικών διαδρόμων, να υπάρχουν χαμηλοί πάγκοι ή καρέκλες.
Φροντίζουμε οι εσωτερικοί επισκέψιμοι χώροι να είναι άνετοι, χωρίς εμπόδια και υψομετρικές διαφορές και να μην υπάρχουν εμπόδια καθ΄οδόν προς τα σημεία εξυπηρέτησης. Αν αυτό σε κάποιες περιπτώσεις δεν μπορεί να αποφευχθεί, επισημαίνουμε τα σημεία στα οποία απαιτείται ιδιαίτερη προφύλαξη.
Λαμβάνουμε υπόψη ότι οι διάδρομοι και οι πόρτες πρέπει να έχουν επαρκές άνοιγμα για τη διέλευση ατόμου που χρησιμοποιεί αναπηρικό αμαξίδιο, ηλεκτρικό σκούτερ ή περιπατήρα. Πρέπει επίσης να προβλέπεται επαρκής χώρος προκειμένου να υπάρχει δυνατότητα ελιγμού, περιστροφής, ανάπαυσης και στάσης χρηστών αμαξιδίων ή άλλων βοηθημάτων μετακίνησης.
Φροντίζουμε να υπάρχουν στα απαραίτητα σημεία χειρολαβές τοποθετημένες στο κατάλληλο ύψος.
Μεριμνούμε ώστε τα σημεία εξυπηρέτησης και τα γραφεία υποδοχής να βρίσκονται, ει δυνατόν, σε ύψος προσβάσιμο σε χρήστη αναπηρικού αμαξιδίου και να είναι κατάλληλα διαμορφωμένα ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση στην πληροφορία για άτομα με διάφορες αναπηρίες.
Διασφαλίζουμε ότι σε κάθε όροφο υπάρχουν επαρκείς χώροι υγιεινής κατάλληλα διαμορφωμένοι για άτομα με αναπηρίες.
Διαμορφώνουμε κατάλληλα τους χώρους καταφυγής και τις οδεύσεις διαφυγής για περιπτώσεις κινδύνου, ώστε να μπορεί να γίνει χρήση τους και από άτομα με κινητικές ή άλλες αναπηρίες και φροντίζουμε να υπάρχει σχετική πληροφόρηση σε κομβικά σημεία της υπηρεσίας .
Διαθέτουμε καλή και εύληπτη σήμανση με χρωματικές αντιθέσεις και εικονίδια, καθώς και πιθανό σχεδιάγραμμα του χώρου, για άτομα με γνωστικές δυσλειτουργίες και δυσκολίες αντίληψης (διαταραχές μνήμης, φάσμα αυτισμού, αναλφάβητοι κ.λπ).
Εγκαθιστούμε κατάλληλο φωτισμό εκτός και εντός του κτιρίου που επιτρέπει να γίνεται αντιληπτός ο περιβάλλων χώρος από άτομα με προβλήματα όρασης. Πρέπει να αποφεύγονται οι γυαλιστερές επιφάνειες που αντανακλούν έντονα το φως.
Τα κωφά άτομα χρειάζονται επίσης καλό φωτισμό, προκειμένου να βλέπουν τις κινήσεις ή να παρακολουθούν τη νοηματική γλώσσα.
Προκειμένου να διασφαλίζεται η πρόσβαση στην πληροφορία, φροντίζουμε να υπάρχουν διαθέσιμα προσβάσιμα φυλλάδια, υποδείγματα επιστολών και ενημερωτικό υλικό. Μεταξύ αυτών, σημαντικό είναι να υπάρχει και ενημέρωση με τη χρήση εύληπτων εικονογραμμάτων, συνοδευόμενων από απλό και σαφές κείμενο για τα άτομα με προβλήματα ακοής.
Ορίζουμε ως ειδικό σημείο επαφής, υπάλληλο εκπαιδευμένο να παρέχει βοήθεια και υποστήριξη.
Προβλέπουμε την εγκατάσταση τηλεφώνων εξοπλισμένων με τηλεπικοινωνιακές συσκευές για άτομα με κώφωση ή βαρηκοΐα κ.λπ.
Τοποθετούμε μηχανήματα/μετρητές/εργαλεία προσαρμοσμένα για ύψος ατόμων ιδιαίτερα χαμηλού αναστήματος ή ατόμων που χρησιμοποιούν αναπηρικό αμαξίδιο.
Εγκαθιστούμε, αν είναι δυνατόν, ειδικές τεχνικές και βοηθητικές συσκευές, ώστε άτομα με προβλήματα όρασης να μπορούν να προσανατολίζονται κατάλληλα και να ανιχνεύουν το περιβάλλον (κατάλληλους ήχους, διαφορετικό φωτισμό ή χρωματισμό των τοίχων, ειδική σήμανση και συνοδεία από γραφή Braille, διαδρόμους ή οδεύσεις τυφλών κ.λπ).
Πραγματοποιούμε συχνούς ελέγχους διατήρησης και συντήρησης της προσβασιμότητας.
Προτεραιοποιούμε και ανταποκρινόμαστε άμεσα σε καταγγελίες για μείωση κοινόχρηστων χώρων ή γενικότερα παρεμπόδιση της προσβασιμότητας.
Στην έδρα κάθε Περιφέρειας προβλέπεται η σύσταση Περιφερειακής Επιτροπής Προσβασιμότητας, η οποία είναι μεταξύ άλλων αρμόδια για τη γνωμοδότηση επί ζητημάτων προσβασιμότητας των ΑμεΑ και των εμποδιζόμενων ατόμων και επί ζητημάτων σχετικών με την εφαρμογή των διατάξεων για την προσβασιμότητα του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (Ν.Ο.Κ.) και του Κτιριοδομικού Κανονισμού, καθώς και των διατάξεων που αφορούν σε θέματα προσβασιμότητας των υπαίθριων δημόσιων ή κοινοχρήστων χώρων17.
Ειδικά για την Περιφέρεια Αττικής, η υπηρεσία υποβολής αιτήματος για έκδοση γνωμοδότησης παρέχεται στους ενδιαφερόμενους πολίτες και μέσω της πλατφόρμας gov.gr με την εισαγωγή των κωδικών τους TAXISNET.
