ΕΘΝΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΤΥΦΛΩΝ

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ  – Ειδική Έκθεση 2021: Δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες – Μέρος 3ο

Σεπ 13, 2022 | Διακηρύξεις - Εκθέσεις

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ  – Ειδική Έκθεση 2021: Δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες – Μέρος 3ο

 

  1. Παιδιά με αναπηρία

 

Τα παιδιά με αναπηρίες είναι ένας εξαιρετικά ευάλωτος πληθυσμός, που συχνά διαβιεί σε κατάσταση απόλυτης εξάρτησης από τους γονείς ή τους φροντιστές, ιδίως σε περίπτωση μεσαίας και χαμηλής λειτουργικότητας. Για το λόγο αυτό, εξάλλου, το άρθρο 7 της ΣΔΑμεΑ προβλέπει ότι τα Συμβαλλόμενα Κράτη λαμβάνουν όλα τα απαιτούμενα μέτρα, προκειμένου να διασφαλίζουν στα παιδιά με αναπηρίες την πλήρη απόλαυση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών, σε ίση βάση με τα υπόλοιπα παιδιά.

Τα παιδιά με αναπηρίες, παρότι είναι φορείς δικαιωμάτων με βάση την εθνική νομοθεσία, τη ΣΔΑμεΑ και τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, συχνά δεν μπορούν να αντιδράσουν αποτελεσματικά στην παραβίαση των δικαιωμάτων τους. Παράλληλα, έχουν αδυναμία πρόσβασης σε μηχανισμούς προστασίας και επανόρθωσης, λόγω προσωπικών και περιβαλλοντικών εμποδίων αλλά και λόγω στερεότυπων αντιλήψεων.

Η διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους συνήθως αναλαμβάνεται στην πράξη από τους έχοντες τη γονική μέριμνα, που εκπροσωπούν νομίμως τους ανηλίκους. Η ευαλωτότητα, ωστόσο, διευρύνεται πολλαπλά στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ο ανήλικος με αναπηρία υφίσταται ενδοοικογενειακές παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ή όταν η φροντίδα του έχει ανατεθεί σε μονάδα κοινωνικής φροντίδας. Η Αρχή παρακολουθεί την κατάσταση των παιδιών με αναπηρίες, κυρίως μέσω των αναφορών που κατατίθενται, και διαμεσολαβεί με προτάσεις για την προστασία των δικαιωμάτων τους.

 

2.1.        Δράσεις της Αρχής

Κατά το έτος 2021, η Αρχή:

–              επισκέφθηκε σχολεία αλλά και ίδρυμα για παιδιά και ενήλικες με χρόνιες παθήσεις στην Αττική,

–              επανέφερε στο αρμόδιο Υπουργείο προτάσεις για τη βελτίωση της προστασίας των παιδιών με παθήσεις και τη μεταφορά της φροντίδας από το ίδρυμα στην κοινότητα (αποϊδρυματοποίηση),

–              έθεσε εκ νέου ζητήματα αναφορικά με τα γενικά και ειδικά σχολεία, όπου χρονίζοντα προβλήματα εμποδίζουν την απρόσκοπτη πρόσβαση στην εκπαίδευση παιδιών με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (καθυστέρηση έναρξης της σχολικής χρονιάς, έλλειψη ειδικού εκπαιδευτικού και βοηθητικού προσωπικού καθώς και σχολικών νοσηλευτών, ακαταλληλότητα χώρων),

–              ζήτησε επανεξέταση ως προς το ζήτημα της υποχρέωσης εμβολιασμού παιδιών με αναπηρίες κατά του COVID-19, ως προϋπόθεση ένταξης σε δομές ανοιχτής κοινωνικής φροντίδας (Κ.Δ.Α.Π.ΑμεΑ και Κ.Δ.Η.Φ.), θεωρώντας ότι δεν διασφαλίζεται επαρκώς η υγεία παιδιών με συνοδές παθήσεις και ότι υφίστανται διάκριση σε σχέση με τους συνομήλικούς τους και τον γενικό ενήλικο πληθυσμό που δεν έχει υποχρεωθεί σε εμβολιασμό,

–              ασχολήθηκε με ζητήματα παιδιών με αναπηρίες εκτός οικογενειακού περιβάλλοντος, σε αναδοχή, με αυξημένο κίνδυνο ιδρυματοποίησης,

–              πραγματοποίησε παρεμβάσεις προς τον Ε.Ο.Π.Υ.Υ. προκειμένου να εγκριθεί μεταμεταμοσχευτικός έλεγχος παιδιών σε νοσοκομείο του εξωτερικού σύμφωνα με τα προβλεπόμενα.

 

2.2.        Ενδεικτικές υποθέσεις

–              Η Αρχή εξέτασε αναφορές παιδιών με ποσοστό αναπηρίας 67%, σύμφωνα με γνωμάτευση Yγειονομικής Eπιτροπής ΚΕ.Π.Α., τα οποία ήταν απαλλαγμένα από την ατομική οικονομική συνδρομή για τη συμμετοχή τους σε προγράμματα άθλησης κολυμβητηρίου του Δήμου Αθηναίων (Γκράβας). Για το έτος 2021-2022 τους επιβλήθηκε συνδρομή, με την αιτιολογία ότι η απαλλαγή γίνεται μόνο εάν υφίστα- ται ποσοστό αναπηρίας άνω του 67%.

Κατά τη διερεύνηση του θέματος, η Αρχή εντόπισε: α) ανάρτηση σχετικού -ανυπόγραφου- κειμένου στην ιστοσελίδα του Ο.Π.Α.Ν.Δ.Α. (Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας Δήμου Αθηναίων), το οποίο βεβαιώνει την εξαίρεση από τη συνδρομή ατόμων με ποσοστό αναπηρίας «άνω» του 67% και β) την από 01.10.2018 αναρτηθείσα απόφαση του διοικητικού συμβουλίου του Ο.Π.Α.Ν.Δ.Α., σύμφωνα με την οποία η απαλλαγή από ατομική συνδρομή σε προγράμματα άθλησης και χρήση των κολυμβητηρίων και των γυμναστηρίων χορηγείται, μεταξύ άλλων, σε άτομα με αναπηρία άνω του 50%.

Η Αρχή ζήτησε εξηγήσεις από τον Ο.Π.Α.Ν.Δ.Α. για την περίπτωση που δεν έχει εκδοθεί μεταγενέστερη τροποποιητική απόφαση και, σε περίπτωση νέας απόφασης, τη διάταξη της νομοθεσίας στην οποία βασίστηκε η υποχρέωση για καταβολή συνδρομής με βάση το συγκεκριμένο ποσοστό αναπηρίας (από 67%). Επισημάνθηκε ότι στην εθνική νομοθεσία απαιτείται ποσοστό αναπηρίας «τουλάχιστον 67%» ώστε να θεωρηθεί η κατάσταση ενός ατόμου «βαριά αναπηρία» και όχι ποσοστό «άνω του 67%» για κοινωνικές παροχές.

Επιπροσθέτως, κατά τη διερεύνηση της υπόθεσης και στο πλαίσιο παρακολούθησης της εφαρμογής της ΣΔΑμεΑ, η Αρχή αντιλήφθηκε ότι στο κολυμβητήριο

«(…) δεν εγγράφονται άτομα με νοητική στέρηση παρά μόνο στην περίπτωση που θα έχουν προσωπικό προπονητή Κ.Φ.Α.». Η Αρχή επεσήμανε ότι η συγκεκριμένη αναφορά αντίκειται σε διατάξεις υπερνομοθετικής ισχύος (ΣΔΑμεΑ), αποτελώντας δυσμενή διάκριση στη βάση της αναπηρίας ατόμων με νοητικές αναπηρίες και, συνεπώς, πρέπει να απαλειφθεί. Ειδικότερα, συστήθηκε να παρέχεται σε άτομα με νοητική υστέρηση η δυνατότητα να συμμετέχουν σε κάθε αθλητική εγκατάσταση των δήμων είτε αυτόνομα, είτε με μέσο που θα διασφαλιστεί από το Δήμο, είτε με προσωπικό συνοδό (π.χ. γονέα, αδελφό, φίλο, συγγενή, θεραπευτή, προπονητή) εφόσον το επιθυμούν ή κρίνεται από το νόμιμο εκπρόσωπό τους γονέα (για ανήλικους) ή δικαστικό συμπαραστάτη (για ενήλικες), ανάλογα με το είδος υποστήριξης που απαιτείται.

Κατόπιν σχετικής ενημέρωσης από τον ενδιαφερόμενο γονέα, το ζήτημα απαλλαγής από την συνδρομή τελικά διευθετήθηκε (ΦΥ 306750).

–              Στην Αρχή υποβλήθηκε αναφορά (ΦΥ 305368) εκ μέρους γονέα, νόμιμου εκπροσώπου του έμμεσα ασφαλισμένου βρέφους του, το οποίο, σύμφωνα με τη γνωμάτευση παιδονευρολόγου Γενικού Νοσοκομείου, πάσχει από μεταβολικό νόσημα, με συνέπεια σπασμούς και σοβαρές διαταραχές στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Για την ειδική διατροφή του βρέφους, η οποία περιλαμβάνει συγκεκριμένο σκεύασμα και ορισμένη ποσότητα είδους ανά μήνα, απαιτείται έγκριση της δαπάνης με απόφαση Ανώτατου Υγειονομικού Συμβουλίου (Α.Υ.Σ.) καθ’ υπέρβαση, όπως ρητά αναφέρει η Γνωμάτευση Παροχών του Ε.Ο.Π.Υ.Υ.

Το Α.Υ.Σ., παρά το γεγονός ότι αναγνώριζε την κατάσταση του παιδιού στην από 20.07.2021 απόφασή του, εξέδιδε, αντί έγκρισης, «μερικώς εγκριτική απόφαση» για δύο (2) τεμάχια ανά μήνα, αντί για τα αιτούμενα οκτώ (8), ενώ ζητούνταν επιπλέον δικαιολογητικά από τον γονέα. Τα επιπλέον δικαιολογητικά κατατέθηκαν χωρίς, ωστόσο, να εγκριθεί η δαπάνη για μεγάλο χρονικό διάστημα, με συνέπεια ο γονέας να αδυνατεί να την καταβάλλει και να υπάρχει κίνδυνος χειροτέρευσης της υγείας του βρέφους.

Η Αρχή, στη βάση της ιδιαίτερα ευάλωτης κατάστασης του παιδιού και του δικαιώματός του στο βέλτιστο δυνατό επίπεδο υγείας, ζήτησε εγγράφως από τον Ε.Ο.Π.Υ.Υ. και το Ανώτατο Υγειονομικό Συμβούλιο να ανταποκριθούν άμεσα. Μετά την παρέμβαση του Συνηγόρου το πρόβλημα επιλύθηκε.

–              Γονέας κατέθεσε αναφορά (ΦΥ 283242) σχετικά με τη διαδικασία που ακολουθήθηκε από την πρωτοβάθμια υγειονομική επιτροπή του ΚΕ.Π.Α. κατά την αξιολόγηση του ποσοστού αναπηρίας του τέκνου του. Ειδικότερα, το παιδί έπασχε από Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή και κρίθηκε ότι φέρει ποσοστό αναπηρίας 67% για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (2015-2020). Ο γονέας κατέθεσε αίτηση επανεξέτασης ως προς το καθορισμένο χρονικό διάστημα, η οποία κρίθηκε αρνητικά από τον Ε.Φ.Κ.Α. με την αιτιολογία ότι το παιδί παρουσιάζει «υψηλής λειτουργικότητας διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή …», ενώ στη συνέχεια ο ίδιος κατέθεσε και ένσταση.

Η Αρχή επεσήμανε προς τη Διεύθυνση Ιατρικής Αξιολόγησης του Ε.Φ.Κ.Α. ότι, με βάση το ισχύον κατά την αξιολόγηση του παιδιού νομικό πλαίσιο αναφορικά με τις παθήσεις για τις οποίες η διάρκεια αναπηρίας καθορίζεται επ’ αόριστον (9), η Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή -ως μη αναστρέψιμη- ενέπιπτε μεταξύ των παθήσεων για τις οποίες έπρεπε να εκδίδεται απόφαση πιστοποίησης ποσοστού αναπηρίας για αόριστο χρονικό διάστημα, ανεξαρτήτως άλλης προϋπόθεσης. Από τον συνδυασμό των διατάξεων προέκυπτε ότι όποιος πάσχει από Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή λαμβάνει ποσοστό αναπηρίας 67-80% εφ’ όρου ζωής, χωρίς άλλη προϋπόθεση και ανεξαρτήτως της βαρύτητας της κατάστασης ή της λειτουργικότητας ή της νοημοσύνης του ατόμου.

Η Αρχή, με το από 24.04.2021 έγγραφο, υποστήριξε ότι η απόφαση του ΚΕ.Π.Α. δεν ήταν σύμφωνη με το –τότε- ισχύον νομικό πλαίσιο, ενώ και η αιτιολογία της μεταγενέστερης αρνητικής απόφασης δεν μπορεί να θεωρηθεί νομικώς βάσιμη, καθώς η κρίση επί της λειτουργικότητας ή της νοημοσύνης δεν προ- βλεπόταν να επιδρά επί της απόφασης για τη χρονική διάρκεια της πάθησης.

Σύμφωνα με την αρχή της νομιμότητας, η δημόσια επιτροπή όφειλε να έχει ενεργήσει με βάση τις προβλέψεις της τότε ισχύουσας νομοθεσίας και να αποδώσει ποσοστό αορίστου χρόνου αναπηρίας στο παιδί, ως μη διαθέτουσα διακριτική ευχέρεια επί του ζητήματος.

Παράλληλα, η Αρχή πρόβαλλε ότι και το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο (10), το οποίο θεωρεί από το έτος 2018 τη λειτουργικότητα και τη νοημοσύνη ως προσδιοριστές βαρύτητας της πάθησης για την αξιολόγηση του ποσοστού αναπηρίας, δεν αποκλείει επί φυσιολογικής νοημοσύνης και υψηλής λειτουργικότητας την απόδοση ποσοστού αναπηρίας 67% στη βάση Διάχυτης Αναπτυξιακής Διαταραχής (ή αλλιώς Διαταραχής Αυτιστικού Φάσματος).

Η Αρχή υποστήριξε πρόσθετα, σε συνέχεια γνωμοδότησης του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους (11), αφενός ότι η Δευτεροβάθμια Επιτροπή των ΚΕ.Π.Α., σε περίπτωση άσκησης προσφυγής αποκλειστικώς και μόνο του ασφαλισμένου, δεν δύναται να μειώσει το ποσοστό αναπηρίας ούτε τη διάρκεια ισχύος της ιατρικής κρίσης που είχε καθορισθεί από την πρωτοβάθμια επιτροπή, αφετέρου ότι το μεταγενέστερο νομικό πλαίσιο εφαρμόζεται ρητά σε κρίσεις επιτροπών από 01.01.2018, χωρίς αναδρομική ισχύ. Η Αρχή υπενθύμισε, παράλληλα, στη Διεύθυνση ότι οι υγειονομικές επιτροπές θα πρέπει να απαρτίζονται από κατάλληλες ειδικότητες, συναφείς με τις παθήσεις παιδιών (παιδονευρολόγοι, παιδοψυχίατροι, κλπ), ότι οι γνωματεύσεις αναπηρίας οφείλουν να φέρουν τις υπογραφές και τις ειδικότητες των ιατρών που απαρτίζουν την επιτροπή και, τέλος, ότι πρέπει να υπάρχουν φιλικές διαδικασίες για τα παιδιά.

Η Διεύθυνση Ιατρικής Αξιολόγησης του Ε.Φ.Κ.Α. (πλέον e-ΕΦΚΑ Ηλεκτρονικός Εθνικός Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης) γνωστοποίησε εγγράφως στην Αρχή ότι, σε συνέχεια της ένστασης του γονέα, η Δευτεροβάθμια Υγειονομική Επιτροπή εξέδωσε γνωμάτευση με ποσοστό αναπηρίας 67% και συγκεκριμένη χρονική διάρκεια. Κατόπιν τούτου, η Διεύθυνση γνωστοποίησε στο αρμόδιο τοπικό υποκατάστημα Μισθωτών του Ε.Φ.Κ.Α. το νομικό πλαίσιο που ίσχυε κατά την αξιολόγηση του παιδιού και ζήτησε να εισαχθεί εκ νέου η υπόθεση προς εξέταση, με υπηρεσιακό σημείωμα, χωρίς τη φυσική παρουσία του ενδιαφερόμενου και την καταβολή παραβόλου, ώστε να εφαρμοστεί το οικείο νομικό πλαίσιο.

–              Κατά το έτος 2021, ζητήθηκε η παρέμβαση του Συνηγόρου για την περίπτωση ασυνόδευτου ανήλικου που έπασχε από χρόνια νεφρική ανεπάρκεια τελικού σταδίου, προκειμένου να επισπευσθεί η συνέντευξη επί της αίτησης διεθνούς προστασίας λόγω της κατάστασης της υγείας του. Σύμφωνα με όσα υποστηρίζονταν στην αναφορά (ΦΥ 295568), δεν υπήρχε η δυνατότητα να εγγραφεί ο ανήλικος στο μητρώο υποψήφιων ληπτών μοσχεύματος νεφρού αν δεν διέθετε άδεια παραμονής. Σε σχετικό έλεγχο της νομοθεσίας, διαπιστώθηκε ότι η Υπουργική Απόφαση (12) που περιλάμβανε την εν λόγω πρόβλεψη καταργήθηκε δυνάμει πρόσφατης διάταξης (13), ενώ εκκρεμούσε η έκδοση εγκυκλίου για τη ρύθμιση των συναφών ζητημάτων.

Κατόπιν τούτου, η Αρχή προχώρησε άμεσα σε παρέμβαση προς το αρμόδιο γραφείο της Υπηρεσίας Ασύλου, ζητώντας επίσπευση της συνέντευξης του ανήλικου νεφροπαθούς. Η ανταπόκριση της υπηρεσίας ήταν άμεση, καθώς προγραμμάτισε και διεξήγαγε τη συνέντευξη σε σύντομο χρονικό διάστημα από τη λήψη του εγγράφου της Αρχής.

 

  1. Ενιαίος Πίνακας Προσδιορισμού Ποσοστού Αναπηρίας ΥΑ Φ.11321/οικ.10219/688/4.5.2012 (Β΄ 1506) και ΥΑ Φ.11321/οικ.31102/1870/31.10.2013 (Β΄ 2906).
  2. ΥΑ Φ.80100/50885/3033/10.12.2018 (Β΄ 5987) και Φ.80100/οικ.17630/943/19.4.2018 (Β΄ 1560).
  3. Αριθμ. 28/2020.
  4. Υ4α/315159/5.6.2014 (Β΄1451).
  5. Άρθρο δέκατο ένατο του ν. 4771/2021 (Α΄16).

 

Μετάβαση στο περιεχόμενο