ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ – Ειδική Έκθεση 2021: Δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες – Μέρος 1ο
ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ
Ειδική Έκθεση 2021 Δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες
Η παρούσα Έκθεση αποτελεί προϊόν επεξεργασίας υλικού από το σύνολο των τομέων αρμοδιότητας του Συνηγόρου του Πολίτη, το οποίο συγκέντρωσε η ομάδα που συγκροτήθηκε με σκοπό την παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (άρθρο 72 ν. 4488/2017). Στην ομάδα συμμετέχουν οι ειδικοί επιστήμονες: Χρυσούλα Αντωνίου, Νίκος Βίττης, Κατερίνα Βλάχου, Θεοδώρα Βούλγαρη, Μαρία Γεωργοπούλου, Άρτεμις Καλαβάνου, Μαρία Καραγεώργου, Ιωάννα Κουβαριτάκη, Κωνσταντίνος Μπαρτζελιώτης, Ευανθία Μπενέκου, Έλενα Σταμπουλή και Αργυρώ Τζώρτζη, υπό την εποπτεία των Βοηθών Συνηγόρων Καλλιόπης Λυκοβαρδή και Ευανθίας Σαββίδη.
Επιμέλεια σύνταξης: Καλλιόπη Λυκοβαρδή
Κεντρική Συντακτική Ομάδα: Χρυσούλα Αντωνίου, Κωνσταντίνος Μπαρτζελιώτης
Συντονισμός έκδοσης: Αλεξάνδρα Πολιτοστάθη
Σχεδιασμός, σελιδοποίηση: ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΕΒΕ, Αμαλία Χριστακοπούλου, Νικολέττα Μιχελάκη, info@kambili.gr
Επιτρέπεται η δωρεάν αναπαραγωγή του κειμένου αυτής της έκδοσης σε οποιαδήποτε μορφή ή μέσο, υπό την προϋπόθεση ότι αναπαράγεται με τρόπο ακριβή και μη παραπλανητικό.
Είναι απαραίτητη η αναφορά στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας του Συνηγόρου του Πολίτη και στον τίτλο της έκδοσης. Σε περίπτωση που περιλαμβάνεται υλικό τρίτων, πρέπει να ζητηθεί η άδεια από τον αντίστοιχο κάτοχο των πνευματικών δικαιωμάτων.
Για ερωτήματα σχετικά με την έκδοση παρακαλώ επικοινωνήστε στο press@synigoros.gr
Η Ειδική Έκθεση για το 2021 τυπώθηκε το 2022 σε 500 ελληνικά και 100 αγγλικά αντίτυπα από το Εθνικό Τυπογραφείο και διατίθεται στην πλήρη της μορφή στην ιστοσελίδα της Αρχής: www.synigoros.gr
© Συνήγορος του Πολίτη
Χαλκοκονδύλη 17, 104 32 – Αθήνα
Τηλ.: (+30) 213 1306 600
www.synigoros.gr
ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ – THE GREEK OMBUDSMAN
@Synigoros Διαστάσεις: 16,5×23,5 εκ. Σελίδες: 72 ISSN:…………………
Περιεχόμενα
ΕΙΣΑΓΩΓΉ
- ΠΙΣΤΟΠΟΙΉΣΉ ΤΉΣ ΑΝΑΠΉΡΙΑΣ
1.1. Έκδοση Κανονισμού Λειτουργίας του ΚΕ.Π.Α.
1.2. Πλημμελής αξιολόγηση της αναπηρίας και μείωση του αποδιδόμενου ποσοστού στις χρόνιες και εξελικτικές παθήσεις
1.3. Πλημμελής αξιολόγηση της αναπηρίας σε παθήσεις που επιφέρουν την ίδια μορφή αναπηρίας με παραπληγία-τετραπληγία
1.4. Διαδικασία παροχής οικονομικής ενίσχυσης σε άτομα με βαριά νοητική υστέρηση
1.5. Απλοποίηση της πιστοποίησης της αναπηρίας για τις φοροαπαλλαγές
- ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΑΝΑΠΉΡΙΑ
2.1. Δράσεις της Αρχής
2.2. Ενδεικτικές υποθέσεις
- ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΟΤΉΤΑ ΚΑΙ ΑΤΟΜΙΚΉ ΚΙΝΉΤΙΚΟΤΉΤΑ
3.1. Προσβασιμότητα στο δομημένο περιβάλλον
3.2. Εξελίξεις σε θεσμικό επίπεδο
3.3. Ατομική κινητικότητα
3.4. Ενδεικτικές υποθέσεις
3.5. Διαπιστώσεις και συστάσεις της Αρχής
- ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΉ
- ΕΡΓΑΣΙΑ
5.1. Εισαγωγή
5.2. Απαγόρευση των διακρίσεων
Α) Προσλήψεις προσωπικού από τον Οργανισμό Σιδηροδρόμων Ελλάδος (Ο.Σ.Ε.)
Β) Προσλήψεις προσωπικού από Δήμο για την αντιμετώπιση της διασποράς του κορωνοϊού COVID-19
Γ) Απολύσεις εργαζομένων με χρόνιες παθήσεις
Δ) Μη χορήγηση δικαιώματος μειωμένου ωραρίου σε άτομα με αναπηρία 67% και άνω
Ε) Διαδικασία ελέγχου φυσικής καταλληλότητας των ατόμων με αναπηρία για διορισμό στο δημόσιο τομέα
5.3. Εύλογες προσαρμογές
Α) Άρνηση Δήμου για ανάθεση επί μέρους καθηκόντων σε εργάτη καθαριότητας με νοητική αναπηρία
Β) Υποχρέωση μέριμνας του εργοδότη να λάβει μέτρα εύλογων προσαρμογών
5.4. Θετική δράση
Α) Ενεργοποίηση διατάξεων του ν. 2643/1998 για προσλήψεις στο δημόσιο τομέα
Β) Ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης και Ο.Α.Ε.Δ.
- IΚΑΝΟΠΟΙΉΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΑΒΙΩΣΉΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
6.1. Ελλιπής συνεργασία ΟΠΕΚΑ και e-ΕΦΚΑ και προβλήματα κατά την επεξεργασία αιτήσεων παροχής οικονομικών ενισχύσεων
6.2. Υπέρμετρη καθυστέρηση έκδοσης αποφάσεων απονομής συντάξεων αναπηρίας και επιδομάτων
6.3. Φορολογική αντιμετώπιση συντάξεων αλλοδαπής
- ΠΑΝΔΉΜΙΑ
7.1. Υποχρεωτικός εμβολιασμός παιδιών με αναπηρίες για ένταξη σε δομές ανοιχτής κοινωνικής φροντίδας
7.2. Αίτημα για εμβολιασμό κατά του COVID-19 τέκνων με σοβαρές αναπηρίες
7.3. Επιβολή προστίμων λόγω των μέτρων περιορισμού κατά τη διάρκεια της πανδημίας σε άτομα με ψυχικές παθήσεις
7.4. Ολοκλήρωση της διαδικασίας πρόσληψης επιτυχόντος με αναπηρία μετά από παρέμβαση του Συνηγόρου
- ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΑΚΑΜΨΉΣ ΚΑΙ ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΉΤΑΣ «ΕΛΛΑΔΑ 2.0»
- ΣΤΡΑΤΉΓΙΚΉ ΤΉΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΉΣ ΕΝΩΣΉΣ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΑΠΉΡΙΑ 2021-2030
Εισαγωγή
Η παρούσα έκθεση αποτελεί την τρίτη κατά σειρά από την ανάθεση στον Συνήγορο του Πολίτη της ειδικής αρμοδιότητας για την εξωτερική, ανεξάρτητη παρακολούθηση της εφαρμογής της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Βασικός στόχος και της παρούσας έκθεσης, όπως και των προηγούμενων αυτής, αποτελεί η καταγραφή των πεδίων πολιτικών, όπου έχει υπάρξει πρόοδος ως προς την εναρμόνιση του εθνικού πλαισίου με τις επιταγές της Σύμβασης, αλλά και η διαπίστωση πλημμελειών, ελλειμμάτων, καθυστερήσεων ή/και αλυσιτελών ρυθμίσεων καθώς και επίμονων στρεβλώσεων στο επίπεδο της κείμενης νομοθεσίας, των δευτερογενών κανονιστικών ρυθμίσεων, της διοικητικής λειτουργίας και πρακτικής. Οι θεματικές ενότητες της έκθεσης εστιάζουν στους τομείς της εκπαίδευσης και της εργασίας, αποτυπώνουν θετικές εξελίξεις στη κατοχύρωση του δικαιώματος προσβασιμότητας για τα άτομα με αναπηρία, αλλά και καταγράφουν προβλήματα στην πιστοποίηση της αναπηρίας καθώς και στην φορολογική και κοινωνικοασφαλιστική και προνοιακή μεταχείριση των αναπήρων. Ειδική αναφορά γίνεται στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν παιδιά με αναπηρία, καθώς και στην επίδραση της πανδημίας -και των διοικητικών μέτρων που ελήφθησαν για τον περιορισμό της- στα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Και στην παρούσα έκθεση, ο Συνήγορος του Πολίτη επαναφέρει προτάσεις για την ουσιαστική μετουσίωση των προνοιών της Σύμβασης σε κανονιστικού περιεχομένου ρυθμίσεις, σταχυολογεί προτάσεις της Αρχής που έγιναν αποδεκτές και διαμόρφωσαν επιμέρους νομοθετικές παρεμβάσεις, αποτιμά την αποτελεσματική εφαρμογή πολιτικών και αναδεικνύει τον βαθμό ετοιμότητας και ανταπόκρισης του διοικητικού μηχανισμού.
Αν για το 2020 κεντρική πρωτοβουλία απετέλεσε η σύνταξη του πρώτου Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, ενός σημαντικού και αναγκαίου βήματος στην κατεύθυνση της υλοποίησης των δεσμεύσεων που έχει αναλάβει η χώρα μας με την υπογραφή και την κύρωση της Διεθνούς Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, το 2021, έτος που πραγματεύεται η παρούσα έκθεση, κορυφαία θεσμική εξέλιξη, σε ενωσιακό επίπεδο αυτή τη φορά, υπήρξε η εκπόνηση της νέας Στρατηγικής για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, για την περίοδο 2021-2030. Στη Στρατηγική 2021-2030 της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναδεικνύονται 8 τομείς προτεραιότητας, περιλαμβάνονται 7 κύριες πρωτοβουλίες, καταγράφονται σχεδόν 60 δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και αριθμούνται περισσότερες από 20 συστάσεις προς τα κράτη μέλη. Καταλυτικό ρόλο αναμένεται, επίσης, να διαδραματίσει, και η υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων, που περιλαμβάνονται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας «Ελλάδα 2.0», κυρίως στον Πυλώνα «Απασχόληση, Δεξιότητες, Κοινωνική Συνοχή», που στοχεύουν στην αποϊδρυματοποίηση, την προσβασιμότητα, την κοινωνική ενσωμάτωση, τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας και την κοινωνική υποστήριξη που ενισχύει τα ιατρικά πρωτόκολλα. Οι προβλέψεις του «Ελλάδα 2.0» προορίζονται να λειτουργήσουν συμπληρωματικά με τις δράσεις που προβλέπει το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Ο Συνήγορος του Πολίτη, υπό τον θεσμικό του ρόλο αλλά και με την ειδική του αρμοδιότητα ως πλαίσιο προαγωγής της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί τον βαθμό υλοποίησης των στόχων του Εθνικού Σχεδίου Δράσης, καθώς και την αξιοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, αξιοποιώντας την εξαγγελθείσα τακτική συνεργασία με τον Συντονιστικό Μηχανισμό και ενισχύοντας περαιτέρω τη διαβούλευση με το αναπηρικό κίνημα.
Σταθερά προσηλωμένος στην ουσιαστική προάσπιση, προώθηση και προαγωγή των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, ο Συνήγορος του Πολίτη υπηρετεί τη συνταγματική του αποστολή για μια κοινωνία χωρίς αποκλεισμούς.
Ανδρέας Ι. Ποττάκης
Συνήγορος του Πολίτη
Ιούλιος 2022
Πιστοποίηση της αναπηρίας
Η αναπηρία, σύμφωνα με το άρθρο 1 της Σύμβασης του ΟΉΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, νοηματοδοτείται με βάση το κοινωνικό μοντέλο, δηλαδή ως προϊόν αλληλεπίδρασης μεταξύ μιας μακροχρόνιας -σωματικής, νοητικής, ψυχικής ή αισθητηριακής- πάθησης και διαφόρων εμποδίων, που μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την παρακώλυση της πλήρους και αποτελεσματικής συμμετοχής των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία, σε ίση βάση με τους άλλους (1). Το ιδεώδες της ουσιαστικής ισότητας που διατρέχει τη Σύμβαση συνολικά, απαντά καταφατικά και στα δύο σκέλη του διλήμματος αν η αναπηρία, ως χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ποικιλομορφίας, θα πρέπει να αγνοείται ή να αναγνωρίζεται (2).
Αγνόηση σημαίνει να μη γίνονται διακρίσεις λόγω της αναπηρίας, (3) εκτός από τις περιπτώσεις όπου, εξαιτίας της φύσης μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας, η διαφορετική μεταχείριση λόγω αναπηρίας αποτελεί πρόσφορο και κατάλληλο μέσο για την εξυπηρέτηση ενός θεμιτού σκοπού, τηρουμένης της αρχής της αναλογικότητας. Οι εξαιρέσεις αυτές, ως αντικείμενο αμφισβήτησης, ανακύπτουν κατά την εμπειρία του Συνηγόρου κυρίως στον τομέα της εργασίας και της απασχόλησης και αναλύονται στο σχετικό κεφάλαιο της παρούσας έκθεσης.
Αναγνώριση της αναπηρίας, από την άλλη πλευρά, αποτελεί η θέσπιση παροχών συνδεόμενων με την αναπηρία στο κοινωνικοασφαλιστικό και προνοιακό σύστημα, καθώς και τα θετικά μέτρα στην εκπαίδευση, την απασχόληση ή τη φορολόγηση. Ως θεμελιωτικό στοιχείο του δικαιώματος στις παροχές αυτές, η αναπηρία εξακολουθεί σε μεγάλο βαθμό να προσεγγίζεται με βάση αμιγώς υγειονομικά κριτήρια, κατά το ιατρικό μοντέλο, και να πιστοποιείται από τις υγειονομικές επιτροπές του Κέντρου Πιστοποίησης Αναπηρίας (ΚΕ.Π.Α.) (4). Σε αυτό το πλαίσιο, κατά το 2021, ο Συνήγορος κατέγραψε ως σημαντικές τις ακόλουθες εξελίξεις.
1.1. Έκδοση Κανονισμού Λειτουργίας του ΚΕ.Π.Α.
Η αναβάθμιση του συστήματος αξιολόγησης και πιστοποίησης της αναπηρίας περιλαμβάνεται στους στόχους του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (στόχος 4).(5) Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η έκδοση του Κανονισμού Λειτουργίας του ΚΕ.Π.Α. με την Υπουργική Απόφαση 84045/27.10.2021 (Β΄5074).
Η δεσμευτικότητα ενός Κανονισμού Λειτουργίας, ιδίως έναντι της προηγούμενης ανακεφαλαιωτικής εγκυκλίου και άλλων αποσπασματικών ρυθμίσεων, και η συστηματοποίηση της διαδικασίας συνιστούν θετικό βήμα για τη βελτίωση της λειτουργίας των Κέντρων Πιστοποίησης Αναπηρίας και την ασφάλεια της διοικητικής διαδικασίας.
Ως προς το περιεχόμενο του Κανονισμού, ο Συνήγορος αποτιμά θετικά:
– Τη ρητή απαγόρευση, με το άρθρο 20 παρ. 16, της μείωσης του ποσοστού αναπηρίας ή/και της διάρκειας ισχύος αυτού από τη Δευτεροβάθμια Υγειονομική Επιτροπή επί ασκήσεως προσφυγής του αιτούντος. Η εν λόγω ρύθμιση ευθυγραμμίζεται με την επισήμανση του Συνηγόρου, ήδη από το 2013 (6), ότι οι Δευτεροβάθμιες Υγειονομικές Επιτροπές δεν νομιμοποιούνται να χειροτερεύουν τη θέση των πολιτών όταν αυτοί στρέφονται κατά των πρωτοβάθμιων αποφάσεων. Σε αντίθετη περίπτωση παραβιάζεται μια ειδικότερη έκφανση της αρχής της χρηστής και καλόπιστης διοίκησης, δηλαδή ο κανόνας “non reformatio in peius”, σύμφωνα με τον οποίο η πράξη που εκδίδεται επί προσφυγής του ίδιου του ενδιαφερομένου δεν επιτρέπεται να οδηγεί στη χειροτέρευση της θέσης του, εκτός εάν οι σχετικές διατάξεις προβλέπουν ρητά το αντίθετο.
– Την πρόβλεψη, στο άρθρο 22, ότι: α) όταν η κύρια πάθηση του αιτούντος εμπίπτει στον Πίνακα των μη αναστρέψιμων παθήσεων, για τις οποίες η διάρκεια της αναπηρίας καθορίζεται επ’ αόριστον και της αποδίδεται ποσοστό αναπηρίας τουλάχιστον 67%, η διάρκεια ισχύος του συνολικού ποσοστού αναπηρίας (που συνδιαμορφώνεται σε περίπτωση συνυπαρχουσών παθήσεων) προσδιορίζεται επ’ αόριστον (παρ. 2) και β) όταν κάποια εκ των παθήσεων που περιλαμβάνονται στους υποβληθέντες εισηγητικούς φακέλους παροχών αναπηρίας του αξιολογούμενου υπάγεται στις παθήσεις που χαρακτηρίζονται μη αναστρέψιμες, τότε για τη συγκεκριμένη πάθηση κατατίθεται εισηγητικός φάκελος παροχών αναπηρίας κατά την υποβολή της πρώτης αίτησης για αξιολόγηση, όπου και αξιολογείται. Στις επόμενες αξιολογήσεις δεν υποβάλλεται εκ νέου εισηγητικός φάκελος για τη συγκεκριμένη πάθηση -εκτός εάν πρόκειται για επιδείνωση αυτής- και το ποσοστό παραμένει το ίδιο με την αρχική αξιολόγηση (παρ.3). Οι ρυθμίσεις αυτές ομοίως έρχονται σε ανταπόκριση προτάσεων που είχε υποβάλει ο Συνήγορος, από το 2020, προς τη φορολογική διοίκηση και τον Υφυπουργό Οικονομικών, για την εναρμόνιση της έννοιας της ασφαλιστικής αναπηρίας, που σηματοδοτεί την συνταξιοδότηση του ατό- μου με αναπηρία και την οριστική του έξοδο από την αγορά εργασίας, με την οριστικοποίηση/μονιμοποίηση των φοροαπαλλαγών που δικαιούται το άτομο λόγω αναπηρίας (7).
Ο Συνήγορος διατυπώνει περαιτέρω τον προβληματισμό του ως προς τα εξής:
– Στο άρθρο 20 τίθενται διαδικαστικοί περιορισμοί ουσιαστικής αξιολόγησης της αναπηρίας. Ειδικότερα, οι περιορισμοί αυτοί αφορούν: α) τη δυνατότητα του αξιολογούμενου να προσκομίσει στη Δευτεροβάθμια Υγειονομική Επιτροπή μόνο πρόσθετα δικαιολογητικά, με ημερομηνία έκδοσης προγενέστερη της ημερομηνίας συνεδρίασης της Πρωτοβάθμιας Υγειονομικής Επιτροπής ΚΕ.Π.Α., που εκ παραδρομής δεν κατατέθηκαν (παρ. 13) και β) τη μη παροχή
δυνατότητας στον αξιολογούμενο να προσκομίσει στη Δευτεροβάθμια Υγειονομική Επιτροπή ΚΕ.Π.Α. πρόσθετα δικαιολογητικά που αφορούν παθήσεις για τις οποίες δεν είχε προσκομίσει εισηγητικό φάκελο παροχών αναπηρίας στην Πρωτοβάθμια Υγειονομική Επιτροπή ΚΕ.Π.Α. ή αφορούν νέα πάθηση, οπότε αυτά μπορούν να υποβληθούν μόνο στο πλαίσιο νέας αίτησης (παρ. 14).
– Ο Συνήγορος του Πολίτη είχε επανειλημμένα επισημάνει προς τη Διεύθυνση Ιατρικής Αξιολόγησης του e-ΕΦΚΑ ότι η ακολουθούμενη, βάσει σχετικών οδηγιών της, πρακτική των δευτεροβάθμιων υγειονομικών επιτροπών να αρνούνται να συνεκτιμήσουν πραγματικές καταστάσεις-παθήσεις, όχι μόνον στις περιπτώσεις που οι εξεταζόμενοι προσκομίζουν στοιχεία για πρώτη φόρα ενώπιών τους, αλλά ακόμα και στις περιπτώσεις που οι πραγματικές καταστάσεις αυτές προκύπτουν ευχερώς από την κλινική εικόνα του εξεταζόμενου (από προηγούμενο υγειονομικό φάκελο τηρούμενο στο ΚΕ.Π.Α., από προηγούμενη γνωμάτευση πιστοποίησης αναπηρίας, από το βιβλιάριο ασθένειας που επιδεικνύει ο εξεταζόμενος για την ταυτοπροσωπία του, κ.λ.π.), αναιρεί το σκοπό της ουσιαστικής αξιολόγησης της αναπηρίας. Η διαδικασία πιστοποίησης της αναπηρίας, αντιθέτως, θα πρέπει να είναι κατά τέτοιο τρόπο καταστρωμένη, ώστε να εξασφαλίζεται στο μέγιστο βαθμό η ολιστική θεώρηση της αναπηρίας του κάθε εξεταζόμενου ξεχωριστά.
- Άρ. 1 ΣΔΑμεΑ: «(…) Τα άτομα με αναπηρίες περιλαμβάνουν εκείνα που έχουν μακροχρόνια σωματικά, ψυχικά, διανοητικά ή αισθητήρια εμπόδια, που, σε αλληλεπίδραση με διάφορα εμπόδια, μπορούν να παρεμποδίσουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία, σε ίση βάση με τους άλλους.».
- Βλ. § 10 του Γενικού Σχολίου Νο.6 (2018) της Επιτροπής της Σύμβασης για την Ισότητα και τη Μη Διάκριση (διαθέσιμη στα αγγλικά): https://digitallibrary.un.org/record/1626976/files/ CRPD_C_GC_6-EN.pdf
- Βλ. άρθρο 3 της Σύμβασης, όπου η μη διάκριση συγκαταλέγεται στις γενικές αρχές της.
- Το ΚE.Π.Α. δημιουργήθηκε με το άρθρο 6 του ν. 3863/2010 (Α’ 115), αρχικά υπαγόμενο στη Διεύθυνση Αναπηρίας και Ιατρικής της Εργασίας της Διοίκησης του Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ., και ξεκίνησε τη λειτουργία του την 1η Σεπτεμβρίου 2011.
- Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα https://www.amea.gov.gr/action
- Βλ. Ετήσια Έκθεση 2013 Συνηγόρου του Πολίτη, σελ. 77.
- Βλ. Δελτίο Τύπου Συνηγόρου του Πολίτη, 19.5.2022, Απαλλαγή από επανεξέταση ΚΕ.Π.Α. των πασχόντων από μη αναστρέψιμες παθήσεις.