Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑΠΗΡΙΑ – ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΣΕΙΡΑ – ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, Επιστήμες της Αγωγής: Ειδική Αγωγή, Εκπαίδευση και Αποκατάσταση – Μέρος 14ο
Κεφάλαιο τρίτο: Αποτελέσματα
3.1. Ο ρόλος της κοινωνικής στήριξης στην ψυχική υγεία των ατόμων με οπτική αναπηρία (μέρος 1ο)
Ένα κοινό χαρακτηριστικό των ατόμων με οπτική αναπηρία είναι η εμφάνιση προβλημάτων στην ψυχική τους υγεία όπως η κατάθλιψη και τα υψηλά επίπεδα άγχους (Nyman, Gosney & Victor, 2010). Ιδιαίτερα τα άτομα με οπτική αναπηρία είναι πιθανότερο να εμφανίσουν συμπτώματα κατάθλιψης σε σχέση με τον βλέποντα πληθυσμό (Brunes, Hansen & Heir, 2019˙ Choi, Lee & Lee, 2018). Μάλιστα, η κατάθλιψη πολλές φορές δεν γίνεται αντιληπτή με αποτέλεσμα να μη παρέχεται και η κατάλληλη υποστήριξη (Cupples et al., 2012). Επιπρόσθετα, τα άτομα με οπτική αναπηρία εμφανίζουν υψηλά επίπεδα άγχους καθώς η οπτική αναπηρία αποτελεί μια κατάσταση σταδιακά εξελισσόμενη στο χρόνο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ανησυχούν ιδιαίτερα για το πώς θα συνυπάρξουν με την αναπηρία αυτή σε βάθος χρόνου και πώς θα καταφέρουν να προσαρμοστούν με επιτυχία στη νέα πραγματικότητα (Jampel et al., 2007).
Η κοινωνική υποστήριξη, η οποία περιλαμβάνει το σύνολο των κοινωνικών δικτύων του ατόμου (γονείς, ομάδα συνομηλίκων, συνάδελφοι, κοινωνικός περίγυρος) και αναφέρεται στην βοήθεια που παρέχεται ή αναμένεται να παρασχεθεί από τα δίκτυα αυτά στα άτομα με αναπηρίες (Papakonstantinou & Papadopoulos, 2010), διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην βελτίωση της ψυχικής υγείας των ατόμων με προβλήματα όρασης. Αδιαμφισβήτητα, η παροχή θετικής κοινωνική υποστήριξης συμβάλλει θετικά στη ψυχοκοινωνική βελτίωση των ατόμων με προβλήματα όρασης. Ωστόσο, η επιτυχημένη παροχή κοινωνικής υποστήριξης επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Στην έρευνα των Papadopoulos et al., (2014) στην οποία συμμετείχαν 77 άτομα με προβλήματα όρασης ηλικίας 18-56 ετών παρατηρήθηκε πως η κοινωνική στήριξη συνέβαλλε σημαντικά στη μείωση των συμπτωμάτων κατάθλιψης. Πιο συγκεκριμένα, μελετήθηκε ο βαθμός ικανοποίησης των ατόμων με οπτική αναπηρία από την συναισθηματική και πληροφοριακή στήριξη που τους παρασχέθηκε από τις ομάδες υποστήριξης. Επιπλέον, παρατηρήθηκε πως τα άτομα που είχαν αναπτύξει δεξιότητες καθημερινής διαβίωσης αντιμετώπιζαν πιο αποτελεσματικά τα συμπτώματα κατάθλιψης. Επομένως, θεωρείται ιδιαίτερα αναγκαία η ικανότητα των συμβούλων αποκατάστασης να προσδιορίζουν τις επιπτώσεις της λαμβανόμενης και της αντιληπτής κοινωνικής υποστήριξης στην ψυχοκοινωνική προσαρμογή των ατόμων με προβλήματα όρασης (Papadopoulos et al., 2014).
Όπως αναφέρει η ποιοτική μελέτη των Habibah και Sucipto (2020), τα άτομα με οπτική αναπηρία βιώνουν συχνά δυσκολίες προσαρμογής στο περιβάλλον, άγχος για το μέλλον της καριέρας τους ή και της σχέσης τους, παρατεταμένο άγχος λόγω εξάρτησης από άλλους, έλλειψης οικονομικής ανεξαρτησίας και χαμηλών επιπέδων κοινωνικής αποδοχής. Για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν αυτές τις καταστάσεις, χρειάζεται οικοδόμηση κοινωνικής υποστήριξης από ομότιμους στην κοινότητα, δηλαδή υποστήριξης που παρέχεται από άλλα άτομα με οπτική αναπηρία, με τη μορφή συναισθηματικής υποστήριξης, εκτίμησης, υποστήριξης πληροφοριών και πραγματικής βοήθειας. Μια τέτοια κοινωνική υποστήριξη από ομότιμους μπορεί να προσφέρει λύσεις στην ποικιλία προβλημάτων ψυχικής διαταραχής που βιώνουν. Γενικότερα μέσα από την κοινωνική υποστήριξη (οικογένεια, φίλοι, κοινότητα), τα άτομα με οπτική αναπηρία μπορούν να νιώσουν πιο σίγουρα στη ζωή τους, να αισθάνονται ότι η παρουσία τους είναι θερμά αποδεκτή από τους άλλους και ότι υποστηρίζονται στη ζωή τους.
Ένας ακόμη παράγοντας που επηρεάζει την αποτελεσματικότητα της κοινωνικής υποστήριξης στην ψυχική υγεία των ατόμων με προβλήματα όρασης είναι η ηλικία των ατόμων. Είναι κοινώς αποδεκτό πως τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με οπτική αναπηρία έρχονται αντιμέτωπα με μεγαλύτερα προβλήματα κατάθλιψης (Hayman et al., 2007˙ Guerette & Smedema, 2011) και πολλές φορές λαμβάνουν λιγότερη κοινωνική υποστήριξη συγκριτικά με τους νεότερους σε ηλικία. Αυτό συμβαίνει διότι η οπτική αναπηρία σε μεγάλες ηλικίες σχετίζεται άμεσα με τη μείωση της ανεξάρτητης κινητικότητας (Wassink-Vossen et al., 2019). Το γεγονός αυτό φαίνεται και στη μελέτη των Papadopoulos et al., (2015) στην οποία οι συμμετέχοντες ήταν διαφόρων ηλικιών από 16 ως και 65 ετών. Σε αυτή λοιπόν την έρευνα οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αξιολογήσουν την υποστήριξη που έλαβαν από έξι ομάδες υποστήριξης (φίλοι, συγγενείς, συμμαθητές, δάσκαλοι, συνάδελφοι, γείτονες και θεραπευτές) και τον βαθμό ικανοποίησης τους. Τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας δήλωσαν πως έλαβαν λιγότερο θετική πρακτική και συναισθηματική κοινωνική στήριξη συγκριτικά με τους νεότερους ηλικιακά. Παρόλα αυτά, η οικογένεια και οι φίλοι αποτέλεσαν τις κύριες ομάδες θετικής υποστήριξης οι οποίες επηρέασαν θετικά στην ανάπτυξη του αισθήματος της ευτυχίας. Το εύρημα του χαμηλότερου επιπέδου κοινωνικής υποστήριξης καθώς αυξάνεται η ηλικία διαπίστωσε και η μελέτη των Chu και Chan (2022), διαπίστωση που είναι συνεπής και με άλλες μελέτες (Li et al., 2008. McLaughlin et al., 2011), αντανακλώντας το γεγονός ότι οι μεσήλικες και οι ηλικιωμένοι με οπτική αναπηρία έχουν λιγότερη κοινωνική επαφή και κοινωνική αλληλεπίδραση καθώς γερνούν, γεγονός που είναι ο λόγος για τη μείωση της κοινωνικής υποστήριξης. Ακόμη, στα ηλικιωμένα άτομα τα οποία εμφανίζουν εντονότερα το αίσθημα της μοναξιάς καθώς όσο μεγαλώνουν και η απώλεια της όρασης προοδεύει τείνουν να απομονώνονται, η σύνδεση με τη θρησκεία και η συμμετοχή σε ομάδες θρησκευτικού περιεχομένου φαίνεται να συμβάλλουν στη μείωση του αισθήματος της μοναξιάς και της εμφάνισης καταθλιπτικών συμπτωμάτων (Chu & Chan, 2022).
