Η πρόκληση του αποστιγματισμού στην ψυχική υγεία
Προσδιορίζουμε ως στίγμα στην ψυχική υγεία μια απαξιωτική, υποτιμητική και ταπεινωτική συμπεριφορά, η οποία ευτελίζει τον άνθρωπο που αναζητά ανακούφιση, κατανόηση, ισότιμη αντιμετώπιση σε θέματα που τον αφορούν και τον θέτουν στο κοινωνικό περιθώριο εξαιτίας της ψυχοπαθολογίας του.
Το στίγμα απαρτίζεται από τρία χαρακτηριστικά:
1)Τα στερεότυπα
2)Τις προκαταλήψεις
3)Τις διακρίσεις
Τα στερεότυπα είναι υπεραπλουστευμένες συχνά παραπλανητικές και παρερμηνευμένες πεποιθήσεις, που γίνονται αποδεκτές συλλογικά και οδηγούν σε άκριτες γενικεύσεις για άτομα και ομάδες.
Η προκατάληψη είναι μια συναισθηματική αντίδραση που αποκαλύπτει την ετοιμότητα του ανθρώπου να ενεργήσει θετικά ή αρνητικά απέναντι στο αντικείμενο της προκατάληψης.
Οι διακρίσεις είναι προκατειλημμένες συμπεριφορές που προβάλουν ως μια αρνητική συνέπεια του στίγματος και των προκαταλήψεων. Άτομα ή ομάδες σε μια κοινωνία ενεργούν σε βάρος άλλων και τους αποστερούν από τα δικαιώματα τους ως ισότιμα μέλη αυτής της κοινωνίας.
Ο κοινωνικός στιγματισμός ως φαινόμενο έχει ρίζες που εισδύουν στο βάθος του χρόνου. Διαχρονικά το νόημα της λέξης «στίγμα» προσδίδει αρνητική σημασιολογική φόρτιση και την καθιστά συνώνυμη με τη διαφορετικότητα. Έτσι, ακόμη και σήμερα, ο χώρος των ψυχικών διαταραχών αποτελεί ένα από τα τελευταία προπύργια που επιβιώνει ο ανορθολογικός φόβος που έχει ως αποτέλεσμα να αποδίδεται στον πάσχοντα μειωτικός χαρακτηρισμός, που του στερεί το δικαίωμα της πλήρους κοινωνικής αποδοχής και του προκαλεί το βίωμα του αυτοστιγματισμού.
Η προσπάθεια αλλαγής στάσης της κοινωνίας απέναντι στο στίγμα –που, κατά τον Goffman, «ουσιαστικά είναι μια κοινωνική κατασκευή, η αντανάκλαση του ίδιου του πολιτισμού μιας κοινωνίας κι όχι μια ιδιότητα των ατόμων»– έχει εξελιχθεί τα τελευταία 80 χρόνια σε μια οργανωμένη δράση των επιστημονικών και κοινωνικών φορέων για ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης παγκόσμια, αλλά και στον τόπο μας.
Όπως φαίνεται, όμως, οι μεγάλες ανακατατάξεις στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα των τελευταίων ετών έχουν δημιουργήσει μια τάση επαναδαιμονοποίησης και εύκολης επαναφοράς κοινωνικού στιγματισμού της όποιας ψυχικής διαταραχής, αποδίδοντας χωρίς διάκριση σε όλες τις μορφές της ευθύνη για παραβατικές, αντικοινωνικές και επικίνδυνες συμπεριφορές, στοχεύοντας στην κοινωνική περιθωριοποίηση και απομόνωση των ανθρώπων που εμφανίζουν συμπτώματα, ανεξάρτητα αν πάσχουν από σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή, άγχος ή φοβίες, παθήσεις που διαφέρουν σημαντικά σε βαρύτητα και πρόγνωση και που στο σύνολό τους μπορεί να περιλαμβάνουν ένα πολύ μεγάλο μέρος του γενικού πληθυσμού.
Υπέρμαχοι μιας τέτοιας τάσης φαίνεται να είναι και διάφοροι κύκλοι υπερσυντηρητικών ιδεών, οι οποίοι λειτουργώντας και ως μοχλοί δολοφονίας χαρακτήρων, προσπαθούν να αξιοποιήσουν τον φόβο, την άγνοια και παγιωμένες προκαταλήψεις διαφόρων κοινωνικών ομάδων για δικό του όφελος. Ένα τέτοιο παράδειγμα είχαμε πρόσφατα, όταν κάποιοι επιτέθηκαν διαδικτυακά σε γυναίκα μέλος του ελληνικού κοινοβουλίου με μομφή για την ηλικία της, την πάθηση της (κατάθλιψη) και τη φαρμακευτική αγωγή που λαμβάνει. Η ίδια, βέβαια, έχοντας ξεπεράσει τον αυτοστιγματισμό της, αποδέχθηκε και την ηλικία και την πάθηση και τη φαρμακευτική αγωγή με αυτοσαρκασμό και χιούμορ.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο δρόμος για την πλήρη καταπολέμηση του φαινομένου του στίγματος είναι ακόμα μακρύς και βασίζεται στη συνεχή ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινής γνώμης, τη βελτίωση των αντιλήψεων και στάσεων του κοινού και την ανάπτυξη δράσεων για τη μείωση των προκαταλήψεων και των διακρίσεων. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που μπορούν να διαμορφώσουν αλλαγή στάσης για το στίγμα είναι τα ΜΜΕ, καταπολεμώντας ελλιπείς γνώσεις φόβους, στερεότυπα και προκαταλήψεις. Το ζήτημα του αποστιγματισμού είναι μια πρόκληση στα ιδανικά κάθε κοινωνίας που θέλει να ονομάζεται δίκαιη, ανθρώπινη και ευνομούμενη.
Βασίλης Φωτόπουλος, ψυχίατρος
Πηγή: https://epohi.gr/
