ΕΘΝΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΤΥΦΛΩΝ

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ – ΠΟΡΙΣΜΑ: Προσκόμματα στην εκπαιδευτική ένταξη μαθητριών και μαθητών με αναπηρία ή /και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες – Μέρος 1ο

Σεπ 23, 2022 | Διακηρύξεις - Εκθέσεις, ΕΟΤ

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ – ΠΟΡΙΣΜΑ: Προσκόμματα στην εκπαιδευτική ένταξη μαθητριών και μαθητών με αναπηρία ή /και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες – Μέρος 1ο

 

ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΑΡΧΗ

 

Δικαιώμστα του Παιδιού

 

ΠΟΡΙΣΜΑ

(Νόμος 3094/03 «Συνήγορος του Πολίτη και άλλες διατάξεις, Άρθρο 3 παρ. 5)

 

ΘΕΜΑ

Προσκόμματα στην εκπαιδευτική ένταξη μαθητριών και μαθητών με αναπηρία ή /και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες

 

Συνήγορος του Πολίτη: Ανδρέας Ι. Ποττάκης

Βοηθός Συνήγορος του Πολίτη: Θεώνη Κουφονικολάκου

Ειδικές Επιστήμονες: Σαμάνθα Στρατιδάκη, Ιωάννα Κουβαριτάκη

 

Ιούλιος 2022

 

Πίνακας περιεχομένων

  1. Εισαγωγή

Β. Συνοπτική παρουσίαση του προβλήματος

Γ. Θεσμικό πλαίσιο

Δ. Ενέργειες του Συνηγόρου και στοιχεία από το Υ.ΠΑΙ.Θ.

  1. Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης
  2. Παράλληλη στήριξη
  3. Τμήματα Ένταξης

III.          ΕΒΠ

  1. Σχολικοί νοσηλευτές
  2. Διευθύνσεις Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης
  3. Παράλληλη στήριξη
  4. Τμήματα Ένταξης

III.          ΕΒΠ

  1. Σχολικοί Νοσηλευτές

Ε. Διαπιστώσεις

ΣΤ. Συμπεράσματα

Ζ. Προτάσεις

 

  1. Εισαγωγή

 

Ο Συνήγορος του Πολίτη, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του κατά το άρθρο 103 § 9 του Συντάγματος και το ν. 3094/2003, έχει ασχοληθεί εκτενώς και επί σειρά ετών με τα προβλήματα και ελλείμματα που παρατηρούνται στο πεδίο της Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΕΑΕ), ιδίως όσον αφορά στην παροχή των προβλεπόμενων μέτρων υποστήριξης της φοίτησης μαθητών/τριών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες (εφεξής: αναπηρία/ε.ε.α) σε γενικά σχολεία, (παράλληλη στήριξη, φοίτηση σε Τμήμα Ένταξης και στήριξη από ΕΒΠ ή Σχολικό Νοσηλευτή). Έχοντας δεχτεί ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό αναφορών για τα παραπάνω κατά το σχολικό έτος 2021-22, ο Συνήγορος συντάσσει το παρόν πόρισμα με τις διαπιστώσεις και προτάσεις του, σε συνέχεια παρατηρήσεων και προτάσεων που έχει διατυπώσει και παλαιότερα, σε έγγραφα προς το αρμόδιο Υπουργείο, σε ετήσιες εκθέσεις και σε προηγούμενα πορίσματα (1).

 

Β. Συνοπτική παρουσίαση του προβλήματος

 

Κατά το σχολικό έτος 2021-22, ο Συνήγορος έλαβε – όπως κάθε έτος – μεγάλο αριθμό αναφορών με θέμα την μη παροχή παράλληλης στήριξης σε μαθητές/τριες με αναπηρία/ε.ε.α. για τους οποίους υπήρχαν αντίστοιχες διαγνώσεις και εγκεκριμένα αιτήματα, ή την παροχή του μέτρου σε μερική βάση, ανεπαρκή για την κάλυψη των αναγκών τους (2). Η Αρχή εξέτασε, επίσης, αναφορές σχετικά με την αναστολή ή την καθυστέρηση έναρξης λειτουργίας τμημάτων ένταξης από την αρχή του σχολικού έτους, λόγω μη στελέχωσής τους (3).

Ως προς την παροχή παράλληλης στήριξης, εξακολουθεί το πρόβλημα της ανεπάρκειας αναγκαίων πιστώσεων για προσλήψεις αναπληρωτών εκπαιδευτικών, με συνέπεια την μη υλοποίηση εγκεκριμένων αιτημάτων ή την μερική παροχή του μέτρου στην πλειονότητα των μαθητριών/μαθητών που, βάσει της εισήγησης των αρμοδίων ΚΕΔΑΣΥ, χρήζουν και δικαιούνται παράλληλης στήριξης πλήρους ωραρίου.

Σημειώνεται ότι, σε κάποιες περιπτώσεις, η υποστήριξη είναι τόσο ανεπαρκής που σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι ανταποκρίνεται στους σκοπούς του θεσμού της παράλληλης στήριξης. Γενικότερα, προβλήματα όσον αφορά την ανεπαρκή παροχή του μέτρου διαπιστώνονται σε ποικίλες περιπτώσεις, όπου το ωράριο του εκπαιδευτικού μοιράζεται συνήθως μεταξύ 2 ή 3 μαθητών που φοιτούν σε διαφορετικές τάξεις μιας σχολικής μονάδας, ή ακόμη και διαφορετικών σχολικών μονάδων, ενώ ακόμη και σε περιπτώσεις όπου μαθητές φοιτούν στο ίδιο τμήμα, οι ανάγκες τους μπορεί να διαφέρουν σημαντικά και, συνεπώς, να μην είναι εφικτό να καλυφθούν ταυτόχρονα από τον ίδιο εκπαιδευτικό. Ενδεικτικά, σε υπόθεση που εξέτασε η Αρχή, ένας αναπληρωτής εκπαιδευτικός τοποθετήθηκε σε σχολική μονάδα του Ν. Χανίων όπου φοιτούσαν 6 μαθητές για τους οποίους υπήρχαν εγκεκριμένα αιτήματα για στήριξη πλήρους ωραρίου (4), με συνέπεια να αντιστοιχούν 4 ώρες υποστήριξης την εβδομάδα για καθένα από αυτούς.

Επιπλέον, κατά το σχολικό έτος 2021-22, ο Συνήγορος έλαβε ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό αναφορών σχετικά με την μη υλοποίηση αιτημάτων εξειδικευμένης υποστήριξης μαθητών/τριών από Σχολικό Νοσηλευτή (5) και, σε μικρότερο βαθμό, από ΕΒΠ (6).

Το πρόβλημα, ιδίως, της έλλειψης Σχολικών Νοσηλευτών για την κάλυψη των υφιστάμενων αναγκών, βάσει των αναφορών που έχει εξετάσει η Αρχή και των στοιχείων που τέθηκαν υπόψη της από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΑΙΘ, εμφανίζεται οξύτερο, μολονότι ήταν ήδη αισθητό κατά τα προηγούμενα έτη σε όλη την επικράτεια. Η πλειονότητα των περιπτώσεων που απευθύνθηκαν στον Συνήγορο αφορά σε παιδιά με σοβαρές, χρόνιες παθήσεις, όπως επιληψία, σακχαρώδη διαβήτη. κ.ά., που χρήζουν νοσηλευτικής φροντίδας και πρώτων βοηθειών ή συνδρομής στην διαδικασία χορήγησης φαρμακευτικής αγωγής, και των οποίων η σχολική φοίτηση χωρίς την παρουσία νοσηλευτή καθίσταται αδύνατη, καθώς ενέχει κινδύνους ακόμη και για τη ζωή τους. Κατά συνέπεια, ένας από τους γονείς ή άλλα συγγενικά πρόσωπα αναγκάζονται να παραμένουν καθ’ όλη τη διάρκεια του σχολικού ωραρίου στον χώρο του σχολείου, ή ακόμη και εκτός αυτού, προκειμένου να κληθούν για να παράσχουν στα παιδιά πρώτες βοήθειες αν παραστεί ανάγκη. Σημειώνεται ότι, πέραν της ανησυχίας των ίδιων των γονέων για τα παιδιά τους, στις περισσότερες περιπτώσεις οι διευθυντές των σχολικών μονάδων δηλώνουν ότι αδυνατούν να αναλάβουν ευθύνη για το πρόβλημα ή ακόμη και να δεχτούν τους/τις μαθητές/τριες στο σχολείο αν δεν συνοδεύονται, χωρίς να παρέχεται κάποια εναλλακτική λύση. Περαιτέρω, εκτός των ελλειμμάτων στην εξειδικευμένη υποστήριξη μαθητών/τριών σε σχολικές μονάδες γενικής εκπαίδευσης, διαπιστώνεται ότι και αρκετές ΣΜΕΑΕ δεν διαθέτουν Σχολικό Νοσηλευτή επί σειρά ετών, μολονότι σε αυτές φοιτά σημαντικός αριθμός μαθητών/τριών με σοβαρά προβλήματα υγείας (7).

Τέλος, ιδιαίτερο πρόβλημα αποτελεί η μη αντικατάσταση προσληφθέντων αναπληρωτών εκπαιδευτικών, ΕΒΠ και Σχολικών Νοσηλευτών που αποχωρούν για προσωπικούς λόγους (συνήθως με άδειες κύησης ή λοχείας) για μεγάλο χρονικό διάστημα ή και για ολόκληρο το σχολικό έτος, με συνέπεια οι ενδιαφερόμενοι μαθητές/τριες να μένουν χωρίς την αναγκαία υποστήριξη, μολονότι τυπικά αυτή εμφανίζεται σα να τους παρέχεται.

 

Γ. Θεσμικό πλαίσιο

 

Το δικαίωμα στην εκπαίδευση κατοχυρώνεται στο ελληνικό Σύνταγμα (8), το οποίο θεσπίζει την εννεαετή τουλάχιστον υποχρεωτική εκπαίδευση για όλους, και την υποχρέωση του κράτους «να ενισχύει … αυτούς που έχουν ανάγκη από βοήθεια ή ειδική προστασία, ανάλογα µε τις ικανότητές τους», αναγνωρίζοντας ουσιαστικά το δικαίωμα ειδικής εκπαιδευτικής υποστήριξης σε όσους την έχουν ανάγκη, για την διασφάλιση του δικαιώματος στην εκπαίδευσης για όλους.

 

Με βάση το Σύνταγμα (9), διεθνή νομοθετήματα τα οποία, μετά την επικύρωσή τους αποτελούν εθνικό δίκαιο με αυξημένη τυπική ισχύ, όπως η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (10), ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – ο οποίος έχει καταστεί νομικά δεσμευτικός με την επικύρωση της Συνθήκης της Λισσαβόνας (11)- και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα (12) κατοχυρώνουν το δικαίωμα στην εκπαίδευση και επιβάλλουν υποχρέωση στα κράτη μέλη να διασφαλίσουν την προοδευτική και πλήρη υλοποίηση του για όλους χωρίς διάκριση, έτσι ώστε «η μόρφωση να καθιστά κάθε πρόσωπο ικανό να διαδραματίσει ένα χρήσιμο ρόλο σε μία ελεύθερη κοινωνία» (13). Το κανονιστικό περιεχόμενο της διάταξης (14), εμπεριέχει ως βασικά και αλληλένδετα χαρακτηριστικά, για την υλοποίηση του δικαιώματος, τις έννοιες:

α) πρόσβαση από άποψη φυσική και οικονομική, σε ισότιμη βάση και χωρίς διάκριση στο νόμο και την πράξη,

β) επαρκείς παροχές (εξοπλισμό, επιμορφωμένο προσωπικό και προγράμματα),

γ) καταλληλότητα του περιεχομένου της εκπαίδευσης (παιδαγωγικές μέθοδοι, σχολικά προγράμματα) από άποψη ποιότητας και εκπαιδευτικών στόχων, ιδίως όσον αφορά την «ολιστική ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας» (15), την «αίσθηση αξίας» του ανθρώπου, το «σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων»,

δ) προσαρμοστικότητα στις μορφωτικές και κοινωνικές ανάγκες των μαθητών.

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, όπως κυρώθηκε με τον αυξημένης νομοθετικής ισχύος ν. 2101/1992 (ΦΕΚ 192 Α’), κατοχυρώνει το δικαίωμα πρόσβασης κάθε παιδιού σε κατάλληλη και ποιοτική εκπαίδευση, χωρίς διάκριση και στη βάση των ίσων ευκαιριών. Αναφορικά με τις γενικές αρχές που διέπουν την εφαρμογή των προβλέψεών της, μεταξύ άλλων ορίζει ότι

” Τα Συμβαλλόμενα Κράτη υποχρεούνται να σέβονται τα δικαιώματα, που αναφέρονται στην παρούσα Σύμβαση και να τα εγγυώνται σε κάθε παιδί που υπάγεται στη δικαιοδοσία τους, χωρίς καμία διάκριση φυλής, χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας …. της ανικανότητάς τους, της γέννησής τους ή οποιασδήποτε άλλης κατάστασης” (άρθρο 2),

καθώς και ότι

” Σε όλες τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά, είτε αυτές λαμβάνονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς οργανισμούς κοινωνικής προστασίας, είτε από τα δικαστήρια, τις διοικητικές αρχές ή από τα νομοθετικά όργανα, πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το συμφέρον του παιδιού.” (άρθρο 3).

Επιπλέον, θεσπίζει την υποχρέωση των Συμβαλλόμενων Κρατών «να παίρνουν όλα τα νομοθετικά, διοικητικά και άλλα μέτρα που είναι αναγκαία για την εφαρμογή των αναγνωρισμένων στην παρούσα Σύμβαση δικαιωμάτων» (άρθρο 4).

Όσον αφορά το δικαίωμα στην εκπαίδευση (άρθρο 28), σύμφωνα με τους στόχους που εισάγει η Σύμβαση, η εκπαίδευση κάθε παιδιού πρέπει να αποσκοπεί, μεταξύ άλλων, «στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του και στην πληρέστερη δυνατή ανάπτυξη των χαρισμάτων του και των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων του». (άρθρα 29). Επιπλέον, στα παιδιά με αναπηρία αναγνωρίζεται ειδικά το δικαίωμα

«…να έχουν αποτελεσματική πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην επιμόρφωση…. στην επαγγελματική εκπαίδευση και στις ψυχαγωγικές δραστηριότητες, έτσι που να επιτυγχάνεται η όσο το δυνατόν πληρέστερη κοινωνική ένταξη και προσωπική τους ανάπτυξη, συμπεριλαμβανομένης της πολιτιστικής και πνευματικής τους εξέλιξης» (άρθρο 23).

Το άρθρο 24 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (16) κατοχυρώνει το δικαίωμα των Ατόμων με Αναπηρίες στην εκπαίδευση και, για την άσκηση του δικαιώματος αυτού χωρίς διακρίσεις και σε βάση ίσων ευκαιριών (17), θεσπίζει την υποχρέωση των Συμβαλλόμενων Κρατών

«να διασφαλίζουν ένα εκπαιδευτικό σύστημα συνεκπαίδευσης (inclusive education), σε όλα τα επίπεδα, και δια βίου μάθησης, που αποσκοπούν: α. Στην πλήρη ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού και του αισθήματος αξιοπρέπειας και αυτοεκτίμησης και την ενίσχυση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των θεμελιωδών ελευθεριών και της ανθρώπινης ποικιλομορφίας, β. Στην ανάπτυξη, από τα άτομα με αναπηρίες, της προσωπικότητάς τους, των δεξιοτήτων και της δημιουργικότητάς τους, καθώς επίσης και των πνευματικών και φυσικών ικανοτήτων τους, στο μέγιστο δυναμικό τους, γ. Στη δυνατότητα των ατόμων με αναπηρίες να συμμετέχουν αποτελεσματικά σε μια ελεύθερη κοινωνία».

Ειδικότερα, για την υλοποίηση του δικαιώματος στην εκπαίδευση, τα Κράτη Μέρη οφείλουν να διασφαλίζουν, ότι

« α. Τα άτομα με αναπηρίες δεν αποκλείονται από το γενικό εκπαιδευτικό σύστημα βάσει αναπηρίας ….

β. Τα άτομα με αναπηρίες μπορούν να έχουν πρόσβαση σε μια ενιαία, ποιοτική και ελεύθερη πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, σε ίση βάση με τους άλλους, στις κοινότητες στις οποίες ζουν,

γ. Παρέχεται εύλογη προσαρμογή για τις απαιτήσεις του ατόμου,

δ. Τα άτομα με αναπηρίες λαμβάνουν την υποστήριξη που απαιτείται, μέσα στο γενικό εκπαιδευτικό σύστημα, προκειμένου να διευκολυνθεί η αποτελεσματική εκπαίδευσή τους,

ε. Παρέχονται αποτελεσματικά εξατομικευμένα μέτρα υποστήριξης, σε περιβάλλοντα που μεγιστοποιούν την ακαδημαϊκή και κοινωνική ανάπτυξη, σύμφωνα με το στόχο της πλήρους ενσωμάτωσης»

Στο Γενικό Σχόλιο 1 της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού (18) για τους στόχους της εκπαίδευσης (άρθρο 29), επισημαίνεται ότι

«Διάκριση για οποιονδήποτε από τους λόγους που μνημονεύονται στο άρθρο 2 της Σύμβασης, είτε άμεση είτε έμμεση, προσβάλλει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια του παιδιού και μπορεί να υπονομεύσει ή ακόμη και να καταστρέψει τη δυνατότητα του παιδιού να επωφεληθεί από εκπαιδευτικές ευκαιρίες..».

Επίσης, στο Γενικό Σχόλιο 5 της Επιτροπής “Γενικά Μέτρα Εφαρμογής της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού” (19) σχετικά με την υποχρέωση εφαρμογής της αρχής της μη διάκρισης, διευκρινίζεται, ότι «Αυτή η υποχρέωση μη διάκρισης [του άρθρου 2 της ΔΣΔΠ] προϋποθέτει ότι τα Κράτη επιδιώκουν ενεργά τον εντοπισμό συγκεκριμένων παιδιών ή ομάδων παιδιών, η αναγνώριση και πραγμάτωση των δικαιωμάτων των οποίων μπορεί να απαιτεί την λήψη ειδικών μέτρων. Για παράδειγμα, η Επιτροπή επισημαίνει, συγκεκριμένα, την ανάγκη συλλογής και ανάλυσης δεδομένων με τρόπο που να επιτρέπει την ανάδειξη διακρίσεων ή πιθανών διακρίσεων. Η αντιμετώπιση των διακρίσεων μπορεί να προϋποθέτει αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο, τη διοικητική πρακτική και την κατανομή των πόρων, καθώς και εκπαιδευτικά μέτρα για την αλλαγή στάσεων. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η εφαρμογή της αρχής της μη διάκρισης ως προς την ίση πρόσβαση όλων στα δικαιώματα, δεν σημαίνει ίδια μεταχείριση προς όλους. Το γενικό σχόλιο της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υπογραμμίζει τη σημασία της λήψης ειδικών μέτρων για την άμβλυνση ή την ανατροπή συνθηκών που επιφέρουν διάκριση».

Αναφορικά με την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής για το παιδί, βάσει της ΔΣΔΠ, υπογραμμίζεται ότι

«Για να έχει κύρος η στρατηγική, θα πρέπει να υιοθετηθεί στο υψηλότερο κυβερνητικό επίπεδο. Επίσης, θα πρέπει να συνδεθεί με τον εθνικό αναπτυξιακό σχεδιασμό και να συμπεριληφθεί στον κρατικό προϋπολογισμό. Διαφορετικά, η στρατηγική μπορεί να παραμείνει στο περιθώριο, εκτός των βασικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων».

Η Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, μέσω των παρατηρήσεών της για την εφαρμογή της ΔΣΔΠ ανά χώρα, έχει συστήσει ειδικά στην Ελλάδα παλαιότερα (20) αλλά και πρόσφατα (21) να δημιουργήσει ένα συμπεριληπτικό εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο θα περιλαμβάνει και θα υποστηρίζει κατάλληλα, ανάλογα με τις ανάγκες τους, τα παιδιά με αναπηρίες, με βάση αναλυτικά αριθμητικά δεδομένα, ώστε να έχουν πρόσβαση στο δικαίωμά τους στην εκπαίδευση.

Επιπλέον, με τον δεύτερο θεματικό άξονα “Κοινωνικοοικονομική ένταξη, Υγεία & Εκπαίδευση” της Στρατηγικής για τα Δικαιώματα του Παιδιού της Ε.Ε, καθώς και με τη θέσπιση της Ευρωπαϊκής Εγγύησης για το Παιδί (European Child Guarantee) η Ευρωπαϊκή Ένωση προτεραιοποιεί την βελτίωση των εκπαιδευτικών υπηρεσιών με στόχους, μεταξύ άλλων, την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και την οικοδόμηση ή αναβάθμιση συστημάτων συμπεριληπτικής εκπαίδευσης.

Έμφαση στο ίδιο θέμα δίδεται επίσης από τον ΟΗΕ, με τον 4ο από τους 17 στόχους βιώσιμης ανάπτυξης, από την Σύσταση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 22ας Μαΐου 2018 για την προώθηση των κοινών αξιών, της εκπαίδευσης χωρίς αποκλεισμούς και της ευρωπαϊκής διάστασης της διδασκαλίας και από τη νέα Στρατηγική για τα Δικαιώματα του Παιδιού (2022-2027) του Συμβουλίου της Ευρώπης.

Περαιτέρω, με την κοινή δήλωση των Ευρωπαίων Συνηγόρων του Παιδιού «Ίσες Ευκαιρίες για Όλα τα Παιδιά στην Εκπαίδευση» (Βίλνιους, 2016), όλες οι κυβερνήσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρώπης καλούνται να προωθήσουν τις ίσες ευκαιρίες και την συμπεριληπτική εκπαίδευση, λαμβάνοντας όλα τα αναγκαία μέτρα για την πρόσβαση κάθε παιδιού σε ποιοτική εκπαίδευση που να ανταποκρίνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις ανάγκες του, συμπεριλαμβανομένης της παροχής υποστηρικτικών υπηρεσιών για την διασφάλιση της πρόσβασης των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στη γενική εκπαίδευση (22).

Όσον αφορά την λοιπή εθνική νομοθεσία, βάσει των διατάξεων του ν. 3699/08 (ΦΕΚ 199 Α’) για την «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες», όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, η πολιτεία δεσμεύεται να κατοχυρώνει και να αναβαθμίζει τον υποχρεωτικό χαρακτήρα της ΕΑΕ ως αναπόσπαστο τμήμα της δημόσιας, υποχρεωτικής και δωρεάν εκπαίδευσης και να διασφαλίζει ίσες ευκαιρίες σε όλους (άρθρο 1). Μεταξύ άλλων, ο νόμος θεσπίζει συγκεκριμένους στόχους και εκπαιδευτικές υπηρεσίες της ΕΑΕ (άρθρο 2), την λειτουργία διαγνωστικών και υποστηρικτικών φορέων όπως τα ΚΕΔΔΥ (πλέον ΚΕΔΑΣΥ (23)) (άρθρο 4), και την δυνατότητα φοίτησης των μαθητών με αναπηρία/ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες σε γενικά σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με ειδικά υποστηρικτικά μέτρα, όπως η παράλληλη στήριξη και η φοίτηση σε τμήματα ένταξης (άρθρο 6).

Ειδικότερα, σύμφωνα με τις περ. β) και γ) της παρ. 1 του άρθρου 6 του ν.3699/08:

«1. Οι μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μπορούν να φοιτούν:

… β) Σε σχολική τάξη του γενικού σχολείου, με παράλληλη στήριξη−συνεκπαίδευση, από εκπαιδευτικούς ΕΑΕ, όταν αυτό επιβάλλεται από το είδος και το βαθμό των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών. Η παράλληλη στήριξη παρέχεται σε μαθητές που μπορούν με κατάλληλη ατομική υποστήριξη να παρακολουθήσουν το αναλυτικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα της τάξης, σε μαθητές με σοβαρότερες εκπαιδευτικές ανάγκες όταν στην περιοχή τους δεν υπάρχει άλλο πλαίσιο ΕΑΕ (ειδικό σχολείο, τμήμα ένταξης) ή όταν η παράλληλη στήριξη καθίσταται απαραίτητη – βάσει της γνωμάτευσης του ΚΕΔΔΥ – εξαιτίας των ειδικών εκπαιδευτικών τους αναγκών. Στην τελευταία περίπτωση η στήριξη από ειδικό εκπαιδευτικό μπορεί να γίνεται σε μόνιμη και προγραμματισμένη βάση. …. γ) Σε ειδικά οργανωμένα και κατάλληλα στελεχωμένα Τμήματα Ένταξης (ΤΕ) που λειτουργούν μέσα στα σχολεία γενικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης …».

Σύμφωνα με την παρ. 2 του ίδιου άρθρου, «Μαθητές που δεν αυτοεξυπηρετούνται φοιτούν ή σε αυτοτελείς ΣΜΕΑΕ ή σε σχολεία της γενικής εκπαίδευσης ή σε ΤΕ με την ανάλογη στήριξη και την παρουσία Ειδικού Βοηθητικού Προσωπικού (ΕΒΠ), ανάλογα με το είδος της αναπηρίας τους και τις ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες που απορρέουν από αυτή», ενώ με την παρ. 16 του άρθρου 28 του ν. 4186/13, προστέθηκε στην παραπάνω παράγραφο εδάφιο, σύμφωνα με το οποίο: «Η δυνατότητα στήριξης μαθητών του προηγούμενου εδαφίου μπορεί να αφορά και σε σχολικό νοσηλευτή κατόπιν γνωμάτευσης δημοσίου νοσοκομείου».

Σε συνέχεια τροποποίησης της παρ. 1 εδαφ. β του παραπάνω άρθρου με το άρθρο 56 του ν.3966/11, «η παράλληλη στήριξη-συνεκπαίδευση μπορεί να παρέχεται και μέσω προγραμμάτων εξειδικευμένης εκπαιδευτικής υποστήριξης για ένταξη μαθητών με αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, τα οποία εντάσσονται σε Πράξεις που συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από το Δημόσιο στο πλαίσιο του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ)…».

Επιπλέον, σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ.9 του άρθρου 5 της ΥΑ 104627/ΓΔ5/07- 08-2020 (ΦΕΚ 3344 Β’) με θέμα «Ρύθμιση θεμάτων πρόσληψης και τοποθέτησης αναπληρωτών και ωρομίσθιων εκπαιδευτικών, μελών Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού (Ε.Ε.Π.) και Ειδικού Βοηθητικού Προσωπικού (Ε.Β.Π.).» (2)4:

«9. α. Η τοποθέτηση των προσληφθέντων αναπληρωτών σε σχολικές μονάδες της περιοχής πρόσληψής τους γίνεται με απόφαση του οικείου Διευθυντή Εκπαίδευσης … β. Σε περίπτωση αδυναμίας κάλυψης του συνόλου των λειτουργικών κενών στις σχολικές μονάδες από τους προσληφθέντες (ανά φάση πρόσληψης) αναπληρωτές, οι Διευθυντές Εκπαίδευσης οφείλουν να αξιολογούν και ιεραρχούν εκ των προτέρων την αναγκαιότητα πλήρωσης του καθενός. Σε κάθε περίπτωση, προτεραιότητα δίνεται στην κάλυψη των κενών αφενός σε Σ.Μ.Ε.Α.Ε. έναντι των Τ.Ε. ….. Ειδικά για την ιεράρχηση των αναγκών της εξειδικευμένης εκπαιδευτικής υποστήριξης σε α) εκπαιδευτικούς και μέλη Ε.Β.Π. λαμβάνεται υπόψη σχετική εισήγηση από το οικείο Κέντρο Εκπαιδευτικής και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (Κ.Ε.Σ.Υ.), β) σχολικούς νοσηλευτές δύναται να ζητείται η γνώμη του οικείου Περιφερειακού Υπηρεσιακού Συμβουλίου Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού (Π.Υ.Σ.Ε.Ε.Π.). Οι σχετικές εισηγήσεις του ανωτέρω εδαφίου δύναται να έχουν αναζητηθεί ακόμη και πριν από τη διενέργεια της σχετικής πρόσληψης. γ)Για την τοποθέτησή τους στις σχολικές μονάδες ή ομάδες σχολείων που διατίθενται προς κάλυψη, οι προσληφθέντες υποβάλλουν σχετική δήλωση, στην οποία υποχρεούνται να δηλώσουν, κατά σειρά προτίμησης, όλες τις σχολικές μονάδες ή ομάδες σχολείων που διατίθενται προς κάλυψη…» .

Περαιτέρω, με την υπ’ αρ. 44841/Δ3/26-04-22 (ΦΕΚ 2055 Β’) ΚΥΑ, με την οποία τροποποιήθηκε η περ. α της παρ. 18 του άρθρου 1 της υπ. αρ. 88348/Δ3/ 30-05-2018 ΥΑ “Καθήκοντα και αρμοδιότητες των κλάδων ΠΕ25 Σχολικών Νοσηλευτών και του κλάδου ΔΕ01 Ειδικού Βοηθητικού Προσωπικού στα σχολεία Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Γενικής και Επαγγελματικής εκπαίδευσης”, ορίζεται ότι ο Σχολικός Νοσηλευτής «α) Υποστηρίζει όλους τους/τις μαθητές/τριες της σχολικής μονάδας τοποθέτησης του/της, όπως και της τυχόν συστεγαζόμενης, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο εισηγητικό μέρος του παρόντος άρθρου, λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο του Ατομικού Δελτίου Υγείας Μαθητή (ΑΔΥΜ) …. ανεξαρτήτως υφιστάμενης ή μη εγκριτικής απόφασης υποστήριξης από σχολικό νοσηλευτή»

 

1 Βλ., ενδεικτικά, πορίσματα με θέμα «Προβλήματα στην υλοποίηση του δικαιώματος στην εκπαίδευση των μαθητών με αναπηρία ή /και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (Νοέμβριος 2015) και «Εφαρμογή του θεσμού της παράλληλης στήριξης μαθητών με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (Ιούνιος 2009) και έγγραφα προς την Διεύθυνση ΕΑΕ με θέμα «Προβλήματα στην εφαρμογή ειδικών υποστηρικτικών μέτρων μαθητών με αναπηρίες ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (αρ.πρωτ. 250794/37027/22-07-19) και «Προβλήματα στην εκπαιδευτική ένταξη και υποστήριξη μαθητών με αναπηρία ή /και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» (αρ.πρωτ.269824/ 9711/20-02-20)

2 Ενδεικτικά, αναφορές με αρ. Φακ. Υπόθεσης 303992, 304162, 304642, 304934, 304794, 306418,

308061, 308119, 308322, 308842, 310765, 312009, 312887, 313157,312887, 313395, 309181

3 Αρ. Φ.Υ. 306452, 312811, 314716

4 Αναφορά με αρ. Φ.Υ. 304794

5 Ενδεικτικά, αναφορές με αρ. Φ.Υ. 304672, 305276, 305449, 305485, 305486, 305461, 305448,305507, 305586, 306207, 306398, 306541, 307427, 307710, 308744, 308913, 310765, 311147

6 Αναφορές με αρ. Φ.Υ. 307632, 307976, 308424

7 Αναφορά με αρ. Φ.Υ. 306092

8 Σ.αρ.16, παρ.2

9 Σ αρ. 28 παρ. 1.

10 Αρ. 14 και Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο, άρθρο 2.

11 Αρ.14, 21. Βλ. και αρ. 24, 26.

12 Ν. 1532/1985, ΦΕΚ Α΄25.

13 αρ.13.

14 Αναλύεται από την Επιτροπή του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα

15 Παρατηρήσεις (αρ. 13) της Επιτροπής για την παρακολούθηση του Διεθνούς Συμφώνου για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα για το άρθρο 13, που αφορά την εκπαίδευση

16 Ν. 4074/2012 (ΦΕΚ 88 Α΄/11-04-12)

17 «Διάκριση με βάση την αναπηρία σημαίνει οποιαδήποτε διάκριση, αποκλεισμός ή περιορισμός με βάση την αναπηρία που έχει σκοπό ή αποτέλεσμα την παρεμπόδιση ή ακύρωση της αναγνώρισης, απόλαυσης ή ενάσκησης, επί ίσοις όροις όλων των δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών σε πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, ατομικό ή οποιοδήποτε άλλο πεδίο. Περιλαμβάνει όλες τις μορφές διάκρισης, συμπεριλαμβανομένης της άρνησης εύλογης προσαρμογής». (ΣΔΑΑ, άρθρο 2)

18 CRC/GC/2001/1, Article 29 (1): The Aims of Education

19 CRC/GC/2003/5, General measures of implementation of the Convention on the Rights of the Child (arts. 4, 42 and 44, para. 6)

20 Committee on the Rights of the Child, Consideration of reports submitted by States parties under article 44 of the Convention, Concluding Observations: Greece, CRC/C/GRC/CO/2-3, 15. 07.2012, Part E, Disability.., par. 49-50:

« The Committee notes that the State party has adopted laws and established services and institutions with the aim of supporting children with disabilities, promoting their social participation, including joint learning in schools, and developing their independence. However, the Committee remains concerned that deep-rooted discrimination still exists and that measures for children with disabilities are not carefully monitored, as well as the unavailability of the statistical data on children with disabilities in the State party… The Committee recommends that the State party, …: (b) Provide community-based services that focus on enhancing the quality of life of children with disabilities, meeting their basic needs and ensuring their inclusion and participation; …(d) Equip schools with the necessary facilities for the inclusive education of children with disabilities ..»

21 Committee on the Rights of the Child, Concluding Observations on the combined fourth to sixth reports of Greece, CRC/C/GRC/CO/4-6, 09.07.2022, Part G. Children with Disabilities (art 23), par. 33-34: “…the Committee urges Greece to adopt a human rights-based approach to disability, set up a comprehensive and inclusive strategy for children with disabilities and: (a) Organize the collection of data, disaggregated by age, sex, disability and region, and develop an efficient and harmonized system for early detection and intervention including for children with autism and developmental disorders, in order to facilitate access for children with all types of disabilities to education and health, social protection and support services;…”

22 https://enoc.eu/wp-content/uploads/2014/12/ENOC-statement-on-Equality-in-Education-Greek- version.pdf.

23 Ν. 4823/2021,ΦΕΚ Α’ 136 «Αναβάθμιση του σχολείου, ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών και άλλες διατάξεις», άρθρο 11 «Σκοπός και αρμοδιότητες των Κέντρων Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης»

24 ΒΛ και ΥΑ με Αριθμ. 100548/ΓΔ5 (ΦΕΚ Β 3785/13.8.2021) «Διαδικασία σύναψης ψηφιακών συμβάσεων εργασίας Ιδιωτικού Δικαίου Ορισμένου Χρόνου για τους αναπληρωτές και ωρομισθίους εκπαιδευτικούς και μέλη Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού και Ειδικού Βοηθητικού Προσωπικού».

Μετάβαση στο περιεχόμενο